اشاره:

   پیش از این، درباره «اگر» در تاریخ مطالبی در سایت منتشر شد که مفروض آن؛ پذیرش تاریخ بمثابه امر واقع شده در گذشته است. در این یادداشت، پرسش از «اگرهای» تاریخی، با نظر به نتایج کلی وقایع تاریخی، بعنوان «تاریخ نگری جدید» مورد بحث قرار گرفته است.

امیر رحمان اکبرآبادی

   با عرض سلام و تشکر از سردار درودیان در ایجاد فضای مطلوب برای بیان دیدگاه ها و نقد لایه های مختلف دفاع مقدس و تبیین علمی- تخصصی و تاریخی آن دوران پرمحنت ولی افتخارآمیز، بنده اخیراً متوجه چنین سایت و مجموعه ای با مدیریت جنابعالی شدم که با جدیت مباحث دفاع مقدس را مورد بازبینی و تحلیل تخصصی قرار می دهد. با مروری گذرا در مطالب گوناگون مندرج در سایت، متوجه موضوعی تحت عنوان «غافلگیری ارتش در آستانه و ماههای شروع جنگ» گردیدم که چند نفر از صاحب نظران تحلیل ارایه کرده بودند. در این رابطه بنده مشتاق شدم تحلیل خودم را در این عرصه ایجاد شده که یکی از خواستگاه های بیان تحلیل و نظرات تخصصی در حوزه دفاع مقدس می باشد، بیان نمایم. بنابراین هرگونه نظر اصلاحی و نقد بر مکتوبه فوق، مزید امتنان خواهد بود. ...

اشاره:

   برای نخستین بار بحث درباره رویکردهای مختلف را در مقدمه کتاب «نقد و بررسی پرسش های اساسی جنگ» در سال 1378 نوشتم. پس از آن، در سرمقاله فصلنامه شماره 9 نگین، در سال 1383 و اخیراً نیز در فصل دوم کتاب «تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق؛ پیش درآمدی بر یک نظریه»، به این بحث پرداختم. اخیراً با مطالعه ترجمه کتاب «تاریخ نگاری و جامعه شناسی تاریخی»، موضوع مورد بحث را با وام گرفتن مفهوم «بسط تفاسیر» فهم و نگاشته ام، در حالیکه پیش از این رویکردها را تنها در چارچوب نگاه های مختلفی که شکل گرفته و بعنوان واقعیات جدید در حوزه معرفت شناسی جنگ، مورد شناسایی و مطالعه قرار می دادم.

طرح مسئله   

   فرض بر این است که هم اکنون امکان دست‌یابی به وقایع تاریخی جنگ از طریق مشاهده و تجربه، همانند کسانیکه در زمان وقوع حضور داشتند، وجود ندارد. همچنین هرآنچه امروز از سوی شاهدان و عاملان روایت می‌شود، بمعنای انطباق با واقعه نیست، بلکه صرفاً حاصل نوعی تجربه شخصی- اجتماعی در یک دوره زمانی و استفاده از زبان، برای توصیف، تفسیر و تحلیل است. بر اساس مفروضات یاد شده، ما از یکسو وارث گذشته تجربه شده و تاریخی هستیم، زیرا در زمان و مکان گذشته روی داده و از دسترس ما جز از طریق اسناد و آثار، خارج شده است. از سوی دیگر؛ با روایت هایی مواجه هستیم که بمثابه «تاریخ» بیان می شود. حال وقتی گذشته جز از طریق اسناد و آثار و گفته ها قابل شناخت نیست و روایت های کنونی نیز حاصل رویکرد و روش های مختلف از وقایع تاریخی است، پرسش این است که؛ چگونه وقایع تاریخی جنگ قابل شناسایی است؟ ...

اشاره:

   پرسش از «چگونگی شکل گیری تفکر تاریخی» و کاستی‌های اساسی آن در «فهم ما از تاریخ»، به دلیل باورپذیری برآمده از «نگاه تاریخی واقعه محور و گذشته‌گرا»، بسیار دشوار و نتیجه گیری حاصل از آن، مبنی بر «ضرورت بازبینی تفکر تاریخی» دشوارتر خواهد بود. تأمل در موضوع یاد شده همچنین موجب طرح این پرسش شده است که؛ اطلاق تاریخ سازی به وقایع تاریخی، تبیین است یا تحریف؟ امیدوارم در این مسیر از طریق «تأمل منتقدانه» درباره نگرش واقعه محوری به تاریخ، در افق تفکر تاریخی کنونی گشایش حاصل شود.

   خبر درگذشت دوست و برادر گرامی، راوی و محقق تاریخ جنگ و مدیر مرکز اسناد دفاع مقدس، چنان غافلگیر کننده و شوک آور بود که گویی زمان برای ما، همانند قلب او، در یک لحظه متوقف شد. با این تفاوت که ما از فرصت زندگی دوباره برخوردار شدیم،  دریغا که دفتر زندگی تاریخ نگار جنگ، در میانه راه زندگی، برای همیشه ی تاریخ بسته شد!

آنچه در این میان حیرت آور است و در لحظاتی حتی فرصت و امکان گریستن را از ما گرفت، فرارسیدن مرگ یک عزیز، بعنوان پایان بخش زندگی نبود، زیرا که مرگ در تقدیر هر آن چیزی است که در عالم وجود پیدا کرده است، بلکه احاطه مرگ بر زندگی، به شکل غافلگیر کننده، موجب ادراک «مرگ در عین زندگی» و ضرورت تذکر «موتوا قبل أَن تموتوا» (بمیرید قبل از آنکه بمیرید) شد.

درگذشت بسیار حزن انگیز و جان سوز «یار دیرین» تذکر الهی است که تا مرگ را در درون لحظات زندگی جستجو و فرصت های آن را دریابیم.

با طلب مغفرت برای «مرحوم دکتر حسین اردستانی» و آرزوی صبر و اجر برای خانواده گرامی آن عزیز و تمامی دوستان و وابستگان که در سوگ از دست دادن ناگهانی او نشسته اند.

مطالب مرتبط:
+ یادداشتی از مرحوم دکتر حسین اردستانی

اشاره:

  مباحث روش شناختی مطالعه جنگ ایران و عراق را با نقد و بررسی آنچه تا کنون در کتاب سیری در جنگ و سایر آثار، آغاز کردم و همچنان درگیر پرسش از علت استفاده از روش نقلی و مستند، در مطالعات تاریخی جنگ ایران و عراق هستم. همچنین درباره نتایج و پیامدهای مطالعه تاریخی، به این جمع بندی رسیدم که؛ مطالعات تاریخی جنگ ایران و عراق، منجر به مناقشات نهادینه شده درباره نقش افراد و سازمان ها در جنگ، در دو سطح نظامی میان ارتش و سپاه، همچنین میان نظامی ها با سیاسیون شده است. بنابراین روش کنونی موجب محدود شدن حوزه مطالعات جنگ از نظر تنوع موضوعی، همچنین نادیده گرفتن سایر ظرفیت ها برای بررسی جنگ، ازجمله بررسی های استراتژیک شده است. بنظرم نقد و بررسی روش شناختی جنگ ایران و عراق، از دو طریق امکانپذیر است:

1- نقد و بررسی رویکردها و روش های موجود. این مهم را نزدیک به 20 سال است که انجام می دهم و در کتاب «تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق؛ پیش درآمدی بر یک نظریه» یک فصل به همین موضوع اختصاص یافته و قابلیت تبدیل شدن به یک کتاب مستقل را دارد.

2- بررسی ماهیت و مسئله جنگ. با وجود آنکه روش های کنونی را بر اساس، تعریف جنگ بعنوان یک مسئله استراتژیک فرض گرفته‌ام، اما بحث مستقلی را تا کنون درباره روش شناسی بررسی استراتژیک انجام نداده ام، هرچند در کتاب «تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق؛ پیش درآمدی بر یک نظریه» از همین روش استفاده کرده ام. این موضوع در مبحث پایانی کتاب بعنوان پیش درآمدی بر یک نظریه، به شکل آشکار و روشن تری انجام شده است. در این یادداشت، ضرورت‌ها و چگونگی تغییر در رویکرد «گذشته‌گرا»، با نظر به «رویکرد آینده‌نگر» را بررسی کرده‌ام. ...