با وجود آنکه جنگ بمعنای استفاده از ابزار کشتار هدفمند و سازماندهی شده است و صورت نظامی دارد، ولی یک «مفهوم اجتماعی» است. به این اعتبار، ماهیت جنگ یک امر سیاسی- اجتماعی است، ولی به دلیل استفاده از ابزار برای کشتار و تخریب هدفمند، به صورت نظامیِ آن توجه می شود.

تجربه جنگ با عراق در جامعه ایران، به دلیل مشارکت مردم در دفاع مشروع در برابر متجاوز، موجب شده است که مفهوم جنگ با امر اجتماعی در پیوند قرار بگیرد. در حالیکه به اعتبار استفاده از ابزار نظامی برای تأمین اهداف سیاسی، جنگ یک امر استراتژیک است که در جامعه ایران مغفول واقع شده است.

دوگانگی حاصل از تجربه جنگ با عراق، با تبدیل جنگ از یک امر استراتژیک به امر اجتماعی، موجب بی‌توجهی به جنگ بعنوان یک امر استراتژیک شده و تفکر نظامی، هدف‌گذاری راهبردی، تعیین دکترین دفاعی و استراتژی نظامی و مهمتر از آن، چگونگی استفاده از پیروزی نظامی برای تأمین اهداف سیاسی را با چالش و کاستی های اساسی همراه کرده است که در مواجهه با جنگ جدید آشکار خواهد شد.

مطالب مرتبط:

- یادداشت های مربوط به امر استراتژیک

تجربه دو جنگ اخیر در «اوکراین» و «غزه» که پس از شروع، چشم انداز چگونگی و زمان پایان دادن به آن مبهم و دشوار شده است، همراه با «پرسش‌های چالش برانگیز و انتقادی» از علت وقوع جنگ ایران و عراق و طولانی شدن آن بمدت هشت سال، موجب توجه به اهمیت استفاده از تجربه جنگ با عراق در مواجهه با بحران‌های اخیر و طرح این پرسش شده است که با مقایسه دشواری‌های تصمیم گیری و مدیریت «آغاز و پایان دادن به جنگ»، کدامیک اهمیت بیشتری دارد؟ چنانکه در این پرسش قابل مشاهده می باشد، فرض بر این است که تصمیم‌گیری برای جنگ اساساً امر دشواری است، با این تفاوت که آغاز جنگ اجتناب‌ناپذیر نیست، ولی پایان دادن به جنگ اجتناب ناپذیر است. به همین دلیل تنگناهای تصمیم گیری و ضرورت خاتمه دادن به جنگ، در مقایسه با آغاز جنگ، بسیار دشوارتر است ...

تجربیات تاریخی در حوزه‌های مختلف زمانمند است و تحت تأثیر شرایط مورد توجه و یا بی‌توجهی قرار گرفته و با گسست یا پیوستگی همراه می‌شود. با این مقدمه، این پرسش وجود دارد که تجربیات جنگ با عراق، در حوزه هدف‌گذاری، تصمیم گیری و اقدامات راهبردی، سیاسی و نظامی، چگونه برای مقابله با تهدیدات و مدیریت بحران و جنگ آینده قابل بهره برداری است؟

یکی از تناقضات اساسی در نقد و بررسی و استفاده از تجربیات گذشته، به ویژه در حوزه جنگ ایران و عراق این است که تأثیرپذیری تجربیات از شرایط و الزامات زمان، همچنین تغییر نسل، اهمیت تجربیات را به شرایط و زمان گذشته مشروط و محدود می‌کند. به همین دلیل تبیین «درس‌ها و دستاوردها»، به دلیل تغییر در شرایط تاریخی، با این توجیه که فهم از زمان گذشته و استفاده از تجربیات، مشروط به الزامات و شرایط گذشته است، در عمل نادیده گرفته می‌شود و یا به روش تبلیغاتی صورت می‌گیرد که پاسخگوی نیازها نخواهد بود. ...

گفتگوی آقایان مجید مختاری و محسن رخصت طلب، از راویان و پژوهشگران مرکز تحقیقات جنگ سپاه، با روزنامه اعتماد در تاریخ 26 مهر 1402، فارغ از آنچه بعنوان ترسیم شرایط سیاسی- نظامی کشور و تأثیر آن در وقوع جنگ، در پاسخ به پرسش‌ها گفته شده است، از منظر «دامنه و تنوع» پرسش‌های طرح شده در باره علت وقوع جنگ اهمیت دارد که، با استناد به نظرات و تحلیل افراد مختلف و اسناد موجود، صورت گرفته است. وضعیت یاد شده که بعبارتی اجتناب ناپذیر است، ناظر بر وجود یک دشواری اساسی در تبیین و تاریخ‌نگاری «علت وقوع» جنگ ایران و عراق است که موجب نگارش این جستار شده است. در این گفتگو پرسش‌های متنوع با نظر به آنچه در جامعه وجود دارد، طرح شده است، در حالیکه روشن نیست آیا پرسش کننده به نظرات باور دارد و صحت آن را در این گفتگو به آزمون گذاشته است یا بدنبال نقد این نظرات است؟ ...