بحث درباره «همکاری میان رشته ای با مسایل اکنون» در روزنامه اعتماد در تاریخ 11 آبان 1400، با گفتاری از هاشم آقاجری، محمد رضایی و حسین مصباحیان، به چاپ رسیده است. مباحث مهمی در این گفتار طرح شده است که به نظرم توصیه دکتر حسین مصباحیان بعنوان استاد فلسفه، مبنی بر اینکه مورّخان باید «چیستی موضوع و روش تاریخ را تدقیق کنند»، بسیار اهمیت دارد. ایشان این توضیح را در پاسخ به پرسشی طرح کرده است که خطاب به ایشان می‌گوید: شما چه تعریفی از تاریخ دارید که صرفاً وظیفه مورّخ را گزارشی از گذشته می دانید؟

برخلاف مفروضات پرسش کننده، دکتر مصباحیان در گفتار خود کار مورّخان را از منظر تعریف تاریخ طرح نکرده است، بلکه بر عمل مورّخان و تجربه تاریخ نگاری تأکید کرده است. به همین دلیل روشن نیست چرا این رویکرد و نگرش به مسئله، موجب چنین پرسشی شده است؟ مسئله اصلی اتفاقاً از همین نقطه شروع می شود و مورّخان به جای فیلسوفان باید توضیح بدهند که چه تعریفی از تاریخ دارند که برای گزارش از آن به روش اسنادی- نقلی اقدام می کنند؟ در واقع محل نزاع از تعریف تاریخ آغاز می شود، ولی به دلیل شناخت تاریخ از مسیر تلاش مورّخان، موضوع به عمل مورّخان جابجا و مورد تأکید قرار گرفته است.

موضوع تاریخ با روش مورّخان تفاوت دارد. بر اساس تعریف از تاریخ، به معنای «در برگیری جامع رخدادها و تحولات یک دوره زمانی خاص»، پرسش این است که مورّخان از دوره ها و تحولات تاریخی چه تعریفی دارند که برای نگارش تاریخ رخدادها، با استفاده از رویکرد و روش های مختلف استفاده می کنند؟ تعریف استاندارد از مفهوم تاریخ و یا هیچ مفهوم دیگری وجود ندارد، بنا به اقتضاء و در چارچوب رویکردهای موجود، تعاریف به صورت نسبی شکل می گیرد تا روشن شود آنچه مورد نظر است، چیست و با امر دیگری اشتباه نشود.

با این مقدمه، مورّخین باید موضوع و در نتیجه روش در تاریخ و تاریخ نگاری را به توصیه دکتر مصباحیان، تدقیق کنند. اقدام یادشده روشن خواهد کرد آنچه از سوی مورّخین صورت می گیرد، چرا و با چه روشی انجام شده و چه نتیجه ای داشته است؟ تعیین مرزهای یادشده می‌تواند گفته ها و داشته های مورّخین از تاریخ را روشن و همین امر زمینه گفتگو «میان رشته ای» را فراهم می کند. در غیر اینصورت موضوع مورد بحث محل نزاع خواهد شد و آنچه باید در گفتگوی میان رشته ای به بحث گذاشته شود، به محاق خواهد رفت.