اشاره:

یادداشت حاضر را پیش از این با عنوان «تاریخ را چرا و چگونه باید مطالعه کرد؟»، در 16 خردادماه سالجاری و هفت روز قبل از حمله اسرائیل و آغاز جنگ 12روزه نوشتم. در حالیکه هیچ گونه تصور روشنی از احتمال وقوع جنگ نداشتم. اکنون همان یادداشت را پس از جنگ 12روزه با تغییر عنوان آن و اضافه کردن پاراگراف دوم، برای انتشار آماده کردم. این اصلاحات بیش از آنکه در نسبت با مفهوم جنگ موضوعیت داشته باشد که دارد، بیانگر تأثیر تغییر تاریخی در ضرورت بازبینی فهم از تاریخ است. رخدادهای تاریخی با تکرار، جایگزین می شود و به همین دلیل منطق پیوستگی میان رخدادها به اعتبار هدفگذاری برای مطالعات تاریخی موضوعیت دارد. ...

پاسخ به پرسش از معیار پیروزی و شکست در جنگ اخیر، بیش از آنکه با ارزیابی نتیجه جنگ و تعیین برنده و بازنده نسبت داشته باشد، که دارد، به اعتبار تأثیر بر احتمال ازسرگیری جنگ بعنوان مسئله نگران‎کننده کنونی جامعه ایران، ضرورت و اهمیت دارد. مدعای یادداشت حاضر این است که از طریق ارزیابی نتیجه جنگ و ترسیم علت شکست مهاجم، می‎توان میزان احتمال ازسرگیری جنگ و الزامات آن را در تفاوت با گذشته، مورد بررسی قرار داد.

فرض من بر این است که تعیین معیار پیروزی و شکست را نمی‎توان مستقل از اهداف مهاجم و واکنش مدافع مورد ارزیابی قرار داد. زیرا راهنمای مهاجم برای استفاده از قدرت نظامی، اهداف سیاسی است، و مدافع، در صورت از دست دادن قدرت بازدارندگی و ناتوانی در احیای آن، امکان پیروزی قطعی مهاجم را با پذیرش روش خاتمه جنگ و شرایط مهاجم، فراهم خواهد کرد ...

6- مشخصه جنگ مدرن، با استفاده از فناوری، مفهوم «زمان» را برای تصمیم گیری منسجم سیاسی- استراتژیک، فرماندهی یکپارچه نظامی و اداره هماهنگ کشور در جنگ را با ایجاد «تاب آوری ملی- اجتماعی»، دستخوش تغییر کرده است. زیرا توانمندی ترکیب فناوری نظامی با اطلاعات و هر دو با سایر مولفه‎های قدرت، برای استفاده با دقت و سریع در تخریب هدفمند، کنترل زمان و مدیریت دامنه جنگ را پس از شکل گیری «تسلسل درگیری‎ها»، برای درهم شکستن اراده ها و برگزاری جشن پیروزی، با دشواری فزاینده و متفاوت با گذشته همراه کرده است. بعبارت دیگر سرعت و دقت در تخریب هدفمند، دامنه جنگ را گسترش داده و در نتیجه، زمان برای تصمیم گیری و فرماندهی در جنگ و اداره کشور، فشرده و کوتاه شده است، در حالیکه جایگزینی تجهیزات و بازسازی زیرساخت‎های تخریب شده، پرهزینه و طولانی شده و تأثیر شکننده بر اراده ادامه و یا تصمیم گیری برای از سرگیری جنگ دارد ...

در این جستار با نظر به عنوان بحث، تنها به برخی از ­آموزه‎­های راهبردی جنگ 12روزه به شرح زیر اشاره خواهد شد:

1- مهاجم با رعایت غافلگیری و استفاده از تهاجم اطلاعاتی برای فریب استفاده خواهد کرد تا میزان احتمال پیروزی را افزایش دهد. بنابراین با توجه به اینکه «منطق محاسباتی مهاجم»، الزاماً با «تصوّرات ما از قدرت بازدارندگی از جنگ»، منطبق نیست، بنابراین اعتماد به قدرت بازدارندگی و محاسبه از شرایط بر اساس برخی داده های اطلاعاتی- تحلیلی به تنهایی برای اطمینان از عدم وقوع جنگ کافی نیست.

2- هرچند لازمه پیروزی مهاجم برای شکست مدافع، برخورداری از امکان غافلگیری در برابر جنگ است، ولی شرط کافی برای پیروزی مهاجم و شکست مدافع نیست. در نتیجه مناسب است به جای تکیه بر روش شناسی بررسی «احتمالات» برای پیش بینی وقوع جنگ و آمادگی برای مقابله با آن، از طریق بررسی کلیه «امکان­های وقوع»، جوانب و عوامل موثر در وقوع جنگ مورد محاسبه قرار گرفته و برای مواجهه با آن پیش بینی شود ...

تعریف فهرست و صورت بندی «درس‌‎­های استراتژیک جنگ»، در شرایط برقراری آتش‌بس شکننده و «جنگ ناتمام»، همانند ترسیم ماهیت و مشخصه‌های جنگ، پیچیده و دشوار است. به نظرم پس از جنگ 12روزه سه مسئله اساسی نیاز به بررسی دارد:

1) تبیین علت و ریشه ‎­های وقوع جنگ که احتمال تکرار پذیری آن در آینده وجود دارد.

2) بررسی ظهور صورت جدیدی از جنگ که مشخصه‌های آن، در ذیل مفهوم جنگ «مدرن و ترکیبی» قابل تعریف می‌باشد و با تجربه جنگ با عراق تفاوت بنیادین دارد.

3) ارزیابی پیامدهای استراتژیک جنگ، در حوزه های مختلف، بعنوان راهنمای ایجاد تغییرات اساسی در شیوه تفکر، سازماندهی، تجهیز و روش ‎های بکارگیری قدرت نظامی، در سطوح عملیاتی، تاکتیکی و تکنیکی.

منظور از «درس­‌ها» در این بررسی بمعنای ارزیابی شکاف میان «بایدها و بایسته های هدف‌­گذاری شده مورد نیاز برای جنگ» بعنوان انگاره­‎های ذهنی از جنگ آینده با «آنچه که در این جنگ واقع شد»، به عنوان واقعیت‌­های جدید که مورد محاسبه قرار نگرفته بود، می‌باشد ...

تجربه جنگ هشت ساله با عراق و سپس تلاش برای «بازسازی اقتصادی» که به مفهوم «توسعه اقتصادی» تغییر کرد و با مفهوم «توسعه سیاسی» تکمیل شد و ادامه پیدا کرد، نزدیک به سه دهه همچنان ذهنیت کنونی جامعه ایران و نظام نخبگی و مدیریتی کشور را درگیر چگونگی انتخاب میان «دوگانگی راهبردی»، «مسئله جنگ» در برابر «رشد و توسعه سیاسی-اقتصادی» کرده است. به این شکل که «امتناع از جنگ»، بر اساس مدیریت پیامدهای خسارت بار جنگ با عراق و ضرورت گذار از آن، همچنین نگرانی از واکنش اعتراضی جامعه، با تاکید بر اولویت توسعه مناسبات اقتصادی و حل و فصل مناقشات از طریق مذاکره و توافق سیاسی با غرب، مطرح می شود. در مقابل، «آمادگی برای جنگ» و ارتقاء موقعیت استراتژیک ایران پس از حادثه 11 سپتامبر و تغییر در استراتژی منطقه‎ای امریکا، برای ایجاد نظم جدید در منطقه با استفاده از قدرت نظامی که موجب حمله امریکا به افغانستان و عراق شد، موجب تأکید بر ضرورت مقابله با سلطه‎طلبی و اشغالگری امریکا و اسرائیل در منطقه، از طریق افزایش و توسعه حمایت از جبهه مقاومت و بازدارندگی در برابر تهدیدات نظامی، با نگاه به شرق را به دنبال داشته است ....