با گذشت سالها از زمان تجاوز عراق به ایران، همواره در سالگرد این واقعه تاریخی و سرنوشت ساز، همچنین در مناسبت‌های مربوط به آن، دو موضوع بیش از سایر موضوعات طرح می‌شود: نخست علل آغاز جنگ و دیگری، واکنش ایران به جنگ و شکل‌گیری دفاع که به عنوان نتیجه و یا دستاوردهای مقابله با تجاوز عراق، طرح می شود. دو موضوع یادشده بسیار مهم است. زیرا علاوه بر اینکه امکان فهم از واقعیات تاریخی- راهبردی را فراهم می‌کند، برای استفاده از تجربه جنگ در شرایط مشابه کاربرد دارد. در عین حال در مباحثی که طرح می شود، علت آغاز جنگ، بیش از مسئله دفاع و شکل گیری آن مورد توجه قرار دارد. این موضوع از نظر تقدم حمله بر دفاع، قابل توجیه است، به این اعتبار که اگر جنگ آغاز نمی‌شد، مفهوم و عملِ دفاع شکل نمی گرفت و با همین منطق، می‌توان به ضرورت‌های آمادگی بازدارندگی و دفاعی در آینده هم نظر کرد. اما به دلیل اهمیت موضوع دفاع در جنگ و در استقرار سامان قدرت سیاسی، نظامی و امنیتی در ایران، همچنین تأمین ثبات سیاسی در کشور، مسئله دفاع باید بیش از آن چه طرح شده، مورد توجه قرار بگیرد.

احتمالاً یکی از دلایل کاهش توجه به این مسئله در مقایسه با بررسی علل وقوع جنگ، علاوه بر تقدم وقوع جنگ بر دفاع در برابر تجاوز که به آن اشاره شد، اختلاف نظر در مورد چگونگی و نتایج دفاع در برابر تجاوز عراق است. مناقشه درباره نقش ارتش و سپاه و بسیج در واکنش به حمله دشمن و مهمتر از آن، نسبتِ میان دفاع و موفقیت آن، با توجه به اشغال 20 هزار کیلومتر از سرزمین ایران، به مدت 20 ماه، در پیدایش نگرش کنونی تأثیرگذار بوده است.

منطق بررسی دفاع و عملکرد جامعه ایران و نهادها در برابر تجاوز دشمن، تابع اهمیت مسئله جنگ است. بنابراین تقدیس دفاع و استفاده از عنوان «دفاع مقدس» برای تأکید بر اهمیت دفاع، به تنهائی کافی نیست. مسئله جنگ را باید بعنوان یک «مسئله استراتژیک» در درون مناسبات تاریخی- سیاسی ایران و عراق و تأثیر شرایط و موازنه نظامی بر تصمیم گیری عراق برای حمله به ایران، مهمتر از آن، ناتوانی ساختار سیاسی و نظامی در ایجاد تمهیدات لازم برای ایجاد بازدارندگی، مورد بررسی قرار داد.

ضرورت دفاع در برابر تجاوز عراق، هویت و اراده جامعه ایران را برای صورتی از «بودن» در جهان معاصر و در منطقه و ایران، با تأسیس صورت جدیدی از قدرت آشکار کرد که جامعه ایران همچنان در امتداد آن در حرکت است. به همان میزان که شرایط ایران پس از پیروزی انقلاب در تصمیم گیری عراق و حامیانش در حمله به ایران موثر بود و همین ملاحظه موجب پیوستگی نظریه جنگ با انقلاب شده است، مهمتر از آن، منطق پیوستگی این نظریه را باید در شکل گیری قدرت دفاعی در ایران، با تأمین ثبات سیاسی و گسترش قدرت دفاعی- تهاجمی مشاهده و صورت بندی کرد.

آنچه میان ایران و عراق به مدت 8 سال جریان داشت، جنگ بود و به همین دلیل در جامعه ایران بعنوان «جنگ تحمیلی» مورد شناسایی و تأکید قرار گرفت. آنچه جامعه ایران در برابر جنگ به مدت 8 سال انجام داد، دفاع بود که قابل تقدیس است. بنابراین دفاع مقدس ناظر بر عملکرد جامعه ایران در برابر جنگ است، اما پژوهش و نقد و بررسی‌های تاریخی، سیاسی، نظامی و راهبردی باید در مورد مسئله جنگ ایران و عراق صورت پذیرد تا دستاوردهای آن برای بازدارندگی از جنگ، همچنین دفاع در صورت جنگ مجدد، مورد بهره برداری قرار بگیرد.

مطالب مرتبط:

- مطالب مرتبط در این سایت