جلد دوم و سوم مجموعه پنج جلدی «نقد و بررسی مسایل اساسی جنگ در آثار منتشرشده ارتش و سپاه» روانه بازار شد. ناشر این کتاب، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس است که در سال 1401 این آثار را به چاپ رسانده است.

جلد دوم این مجموعه که به همت محمد درودیان به رشته تحریر درآمده، 428 صفحه و جلد سوم، 510 صفحه است و علاقمندان به این آثار، برای جلد دوم، 110 هزار و برای جلد سوم، 125 هزار تومان خواهند پرداخت که با توجه به محتویات کتاب‌ها، مطالعه آن برای پژوهشگران و محققان در حوزه جنگ ایران و عراق مفید به نظر می‌رسد.

جلد اول از مجموعه پنج جلدی «نقد و بررسی مسایل اساسی جنگ در آثار منتشرشده ارتش و سپاه»، به بررسی آثار ارتش پرداخته و از جلد دوم تا پنجم، به بررسی آثار سپاه مربوط است.

به بیان نویسنده در پیش‌گفتار کتاب؛ موضوع مورد بحث در این پژوهش که جلد اول آن پیش از این منتشر شد، نقد و بررسی آثاری است که سپاه و ارتش، با هدف شناخت از تجربه جنگ با عراق منتشر کرده‌اند. بنابراین، نظام فکری و رفتاری ارتش و سپاه که برآمده از تجربه­­ جنگ با عراق است، در پاسخ به این پرسش نقد و بررسی خواهد شد که: در آثاری که ارتش و سپاه منتشر کرده ­اند، چه ادراکی از مسئله جنگ بعنوان یک مسئله استراتژیک و مخاطره ­آمیز وجود دارد و چگونه بازتاب یافته است؟ باتوجه به این پرسش، برخی از آثار ارتش و سپاه، در چهارچوب تعریف مفهوم جنگ، به‌ عنوان یک مسئله استراتژیک نقد و بررسی خواهند شد.

درودیان تهیه و انتشار این مجموعه پنج­ جلدی را با هدف «تغییر در رویکرد و روش مطالعه جنگ ایران و عراق»، تحت عنوان مسائل اساسی جنگ در آثار منتشرشدۀ ارتش و سپاه دانسته و با اشاره به دشواری بررسی آثار سپاه بر اساس مفاهیم رایج نظامی، می‌نویسد: نقد و بررسی آثار سپاه و شاخص‌سازی‌ مسائل اساسی جنگ با استفاده از مفاهیم نظامی، همانند آنچه در جلد اول برای نقد و بررسی آثار ارتش به ­­عنوان یک سازمان نظامی با مأموریت دفاعی از تمامیت ارضی کشور صورت گرفت، تا اندازه‌ای دشوار است. زیرا سپاه یک نیروی انقلابی با مأموریت امنیتی برای دفاع و پاسداری از انقلاب بود و پس از پیروزی انقلاب، از مسیر مدیریت بحران‌های امنیتی به صورتی تدریجی درگیر مأموریت‌های نظامی شد. بنابراین، انجام ­دادن این امر مهم، به ابزار مفهومی و تحلیلیِ دیگری نیاز دارد که با استفاده از «رویکرد تاریخی و ساختاری» به آن اشاره می‌شود.

نویسنده در ادامه با تشریح تفاوت روش‌شناسی جلد اول با جلدهای دوم تا پنجم کتاب، می‌نویسد: روش‌شناسی «جلد اول» که در چهارچوب نقد و بررسی تفکر و رفتار ارتش، به­ عنوان یک سازمان نظامی در مواجهه با مسئله جنگ، در قالب مأموریت سازمانی انجام شد، با روش­ شناسی «جلدهای دوم تا پنجم» تفاوت اساسی دارد. زیرا «مسائل اساسی سپاه در جنگ»، ناظر بر تحول فکری و سازمانی سپاه به­ عنوان یک نیروی انقلابی در مواجهه با بحران‌های امنیتی است که فرایند تبدیل سپاه از نیروی امنیتی به نیروی نظامی و انجام دادن مأموریت نظامی در جنگ را توضیح می‌دهد. به همین دلیل بررسی چگونگی تشکیل و توسعه مأموریت، ساختار و سازمان سپاه، همچنین مشخصه‌های فکری و رفتاری فرماندهان در اداره سازمان سپاه و جنگ، بخشی از این مسائل است که به بررسی نیاز دارد. درواقع نقش سپاه در مدیریت امنیتی کشور و دستاوردهای آن، هم­زمان با تغییر و توسعه سازمانی و انجام ­دادن مأموریت در میدان عمل، کلید فهمِ چگونگی تحول سازمان و مأموریت سپاه از نیروی امنیتی به نیروی نظامی و تأثیر نقش و کارکرد سازمانی سپاه در جنگ است. این تحول تحت تأثیر ویژگی‌های فرهنگی و رفتار سازمانی سپاه، مانند انگیزه و باورهای اعتقادی و سیاسی، انعطاف‌پذیری، خلاقیت، تعهد انقلابی، نقدپذیری، جسارت و مدیریت میدانی در مواجهه با مسائل امنیتی و دفاعی صورت گرفت.

روش نقد و بررسی منابع سپاه در این کتاب، در چهارچوب نظریه مدیریت اقتضایی و تابع همان روشی است که در جلد اول کتاب استفاده شده است. به این شکل که در هر فصل، پرسش‌های اساسی راهنمای گزینش و بررسی داده­ های تاریخی است که از منابع منتشرشده جمع­ آوری شده است و با طرح پرسش و سپس بررسی داده ­ها در متون مختلف، موضوعات به­ صورت مستند بررسی خواهند شد و هر جلد از کتاب با نتیجه ­گیری از مباحث طرح ­شده، در پاسخ به پرسش مورد نظر به پایان می‌رسد.

به گفته نویسنده کتاب، باتوجه به اینکه مسایل اساسی جنگ در آثار سپاه به دلیل حجم صفحات و تنوع موضوعات، در چهار جلد بررسی خواهد شد، در ابتدای هر جلد، پیش‌گفتار کتاب قرار خواهد گرفت و سپس در «مقدمه» درباره همان جلد توضیح داده خواهد شد.

فهرست عناوین مجلدات چهارگانه مربوط به بررسی آثار سپاه به شرح زیر است:

- جلد دوم: تأسیس سپاه و مدیریت بحران­های امنیتی در کشور

- جلد سوم: مقابله سپاه با تهدیدات امنیتی و نظامی عراق و بی‌ثباتی سیاسی در کشور

- جلد چهارم: گسترش سازمان سپاه در جنگ و مشارکت فعّال درآزادسازی مناطق اشغالی

- جلد پنجم: تلاش‌های سپاه برای پیروزی نظامی در خاک عراق

درودیان در توضیح بخش پایانی کتاب که همانند شیوه نگارش کتاب‌های اخیر وی تنظیم شده، می‌نویسد: در نتیجه‌گیریِ پایانیِ جلد اول با تمرکز بر مسائل اساسی جنگ در آثار ارتش، بر ضرورت «جنگ‌پژوهی» به‌جای «تاریخ پژوهشی» تأکید شد و در نتیجه‌گیری جلدهای دوم تا پنجم کتاب که به نقد و بررسی مسائل اساسی جنگ در آثار سپاه اختصاص دارد، آنچه مهم است و درباره آن بحث می ­شود، ضرورت عمل در چهارچوب «نظریه امنیتی- دفاعی برای آینده» به جای «عمل‌گرایی اقتضایی» است.

نویسنده در پایان تصریح می‌کند: تلاش کردم در نگارش این اثر پنج­ جلدی، بررسی‌ها با رویکرد انتقادی انجام شود، زیرا واکاوی متون منتشرشده بدون استفاده از روش نقد، بیشتر به توصیف و تبیین تاریخی و صورتی از تاریخ‌نگاری جنگ نزدیک خواهد شد، درحالی­که هدف از تهیه کتاب، «نقد و بررسی مسائل اساسی جنگ» بوده است. امیدوارم نتیجه این تحقیق به رویکرد و روشی جدید در سطح نظامی و راهبردی برای بازبینی تجربه جنگ با عراق منجر شود، چراکه بررسی‌های عملیاتی و تاریخی به دلایل رویکردی و روشی، به مناقشات سیاسی و تاریخی منجر خواهد شد و نتیجه چندانی در فهم از مسئله جنگ و استفاده از درس‌ها و دستاوردهای آن برای آینده نخواهد داشت.

مطالب مرتبط:

- معرفی کتاب های محمد درودیان