چنانکه در یادداشت‎های پیشین مورد تاکید قرار گرفت، تجاوز عراق به سرزمین ایران موجب شکل گیری رویکرد دفاعی به جنگ ایران و عراق شد، در حالیکه آنچه میان ایران و عراق به مدت هشت سال ادامه داشت، جنگ بود. هم اکنون مفهوم جنگ دفاعی برای ترسیم موقعیت و عملکرد دفاعی جامعه ایران در برابر تجاوز ارتش عراق مورد استفاده قرار می گیرد. چنانکه از خاطره گویی و توصیف رخداد، در مقایسه با سایر روش ها، بیشتر استفاده می شود و حداقل از نظر معرفت شناختی، دو نتیجه اساسی داشته است:

1- مانع از «تبیین کامل» از تجربه جنگ با عراق شده است. زیرا ادامه جنگ در خاک عراق ناظر بر استفاده ایران از قدرت نظامی برای تأمین اهداف سیاسی با رویکرد تهاجمی بوده است. بنابراین تغییر در ماهیت جنگ پس از فتح خرمشهر که با جنگ طولانی و گسترده و نحوه پایان آن نسبت دارد، با مفهوم «جنگ دفاعی» قابل تبیین نیست. مگر آنکه کلیت جنگ با عراق با مشخصه دفاعی - تهاجمی در ذیل مفهوم جنگ دفاعی تبیین شود. چنین تعریفی با قراردادن مفهوم تهاجم در ذیل مفهوم دفاع، از این مشکل اساسی برخوردار است که با تعاریف رایج که برپایه پیش فرض تفکیک مفهوم دفاع از تهاجم بنا شده، همخوانی ندارد و مانع از فهم مشترک خواهد شد.

2- رویکرد دفاعی به تجربه جنگ با عراق، با وجود تغییر در ماهیت آن از دفاعی به تهاجمی پس از فتح خرمشهر، مانع از فهمِ مسئله جنگ و الزامات آن شده است. به همین دلیل ماهیت حمله عراق به ایران همچنان در ذیل رویکر سیاسی-تاریخی، بجای استراتژیک تحلیل می شود. چنانکه در موارد مشابه، مانند درگیری اخیر ایران و اسرائیل در دو مرحله و جنگ های احتمالی در آینده، براساس مفهوم جنگ دفاعی نمی توان ماهیت و خطرات این نوع جنگ ها را ادراک و با آن مقابله کرد. در نتیجه میان تجربه گذشته با نیازهای حال، شکاف ایجاد خواهد شد و امکان تکرار گذشته در آینده وجود دارد.

با این توضیحات، این پرسش وجود دارد که؛ چرا با وجود تداوم تهدید و خطر تکرار جنگ در حال و آینده، ادبیات و مفاهیم استراتژیک در مقایسه با سایر گونه ها، از جمله خاطره گویی، ادبیات داستانی، شعر، تاریخ و سایر موارد، در مواجهه با تجربه جنگ با عراق، شکل نگرفته است؟

مطالب مرتبط:

- یادداشت های مربوط به تجربه جنگ

- یادداشت های مربوط به جنگ دفاعی