اشاره:

علی افشاری در تاریخ 10 مهر 1399 مقاله‌ای را تحت عنوان «اگر ارتش تضعیف نمی‌شد، آیا صدام حسین به ایران حمله می‌کرد؟» در رادیو فردا منتشر کرده است. نویسنده با فرض «اجتناب‌پذیری جنگ»، بر این باور است که؛ انقلاب موجب تضعیف ارتش شد و در نتیجه عراق به ایران حمله کرد. بر اساس این نظریه اگر ارتش تضعیف نمی‌شد، امکان جلوگیری از وقوع جنگ وجود داشت. مقاله اگرچه با هدف تبیین «اجتناب‌پذیری جنگ» نوشته شده و با وجود نادیده گرفتن برخی از رخدادهای تاریخی- راهبردی و یا مخدوش کردن آن، به دلیل اینکه نویسنده بر تأثیر متغیّر واقعه تاریخی پیروزی انقلاب در ایران بر تضعیف ارتش و کاهش قدرت بازدارندگی ایران تصریح و تأکید کرده، در عمل از «منطق اجتناب‌ ناپذیری» تبعیت کرده است. در ادامه، مفروضات و شواهد تاریخی- استدلالی نویسنده برای تبیین اجتناب‌پذیری جنگ مورد نقد و بررسی قرار خواهد گرفت تا این موضوع روشن شود که طبق نظر وی؛ آیا امکان جلوگیری از جنگ وجود داشت؟ بعبارت دیگر آیا وقوع جنگ اجتناب پذیر بود؟ با کدام رویکرد و روش؟

***************

  نظریه «تأثیر انقلاب بر تضعیف ارتش» و سردادن شعارهای انقلابی، بعنوان عوامل موثر در وقوع جنگ، پیش از این در منابع داخلی و خارجی به شکل گسترده ای طرح شده و تنها تفاوت این مقاله با گذشته، نوع طرح مسئله، درآمیختن موضوع مورد بحث با اغراض سیاسی نویسنده در رادیو فردا و استفاده از برخی مفاهیم و داده‌های جدید است. نظریه یاد شده پیش از این در دو زمان و شرایط مختلف طرح شده است: مرحله نخست پس از پیروزی انقلاب و با تشدید مناقشات سیاسی و مرزی میان ایران و عراق بود. در آن زمان تمامی محاسبات بازیگران و ناظران این بود که با توجه به تأثیر انقلاب بر تضعیف ارتش و گسست در روابط استراتژیک میان ایران و امریکا، در صورت تشدید درگیری میان ایران و عراق، ایران در برابر حمله عراق شکست خواهد خورد. در هسته مرکزی این تحلیل، تأکید بر تأثیر و نتایج گسست در مناسبات ایران و امریکا و ضرورت تنظیم و اعاده آن برای بازدارندگی در برابر عراق بود که نویسنده در این مقاله به آن اشاره نکرده است. در مرحله دوم و پس از حمله عراق و اشغال بخشی از سرزمین ایران، دو تحلیل مطرح شد که ناشی از حمله عراق و نتایج آن بود. هر دو نظر در داخل کشور مورد توجه قرار گرفت و حتی در آثار منتشر شده از سوی ارتش، قابل مشاهده است. نخست اینکه؛ تضعیف ارتش بر اثر انقلاب، موجب حمله عراق و اشغال بخشی از سرزمین ایران شد. دیگر اینکه؛ ارتش عراق در حمله به ایران، به دلیل اشتباه در محاسبه، شکست خورد. در برخی رسانه‌ ها مهمترین درس جنگ و علت شکست ارتش عراق اینگونه بیان شده است که؛ «هرگز به یک انقلاب حمله نکن.» حتی گفته شد قبل از حمله عراق به ایران، انور سادات رئیس جمهور پیشین مصر با همین توصیه به صدام گفته بود که از حمله به ایران خودداری کند.

  با این مقدمه مفهومی- تاریخی که بیانگر اشتباه در محاسبه از قدرت دفاعی ایران پس از پیروزی انقلاب است، نظریه موجود درباره تأثیر پیروزی انقلاب بر تضعیف ارتش، دلالت‌های تاریخی- راهبردی خود را از دست می‌دهد زیرا نویسنده علت شکست تاریخی- راهبردی ارتش عراق را در حمله به ایران که حاصل اشتباه محاسباتی عراق و حامیانش از قدرت دفاعی ایران بود، در نظریه تحلیلی خود نادیده گرفته است. در واقع اگر اهداف عراق در حمله به ایران تامین می‌شد، بمعنای صحت ارزیابی عراق و ناظران درباره تأثیر انقلاب بر تضعیف قدرت دفاعی ایران بود، حال آنکه شکست عراق در جنگ سه و یا هفت روزه با ایران، نشان داد ارتش عراق مولفه‌های جدید و موثر بر ظهور قدرت دفاعی در ایران را نادیده گرفته و به این اعتبار، دچار خطای محاسباتی شده است. نظریه یاد شده با توجه به مفروضات و محتوای آن، در دو بخش و در پاسخ به دو پرسش مورد نقد و بررسی قرار خواهد گرفت.

ادامه دارد ...

مطالب مرتبط:

+ نقدی بر مقاله؛ اگر ارتش تضعیف نمی‌شد، آیا صدام حسین به ایران حمله می‌کرد؟ - بخش دوم

+ نقدی بر مقاله؛ اگر ارتش تضعیف نمی‌شد، آیا صدام حسین به ایران حمله می‌کرد؟ - بخش سوم

+ نقدی بر مقاله؛ اگر ارتش تضعیف نمی‌شد، آیا صدام حسین به ایران حمله می‌کرد؟ - بخش پایانی