منطق نقد تاریخی چیست؟

سه شنبه ۲۱ اسفند ۱۳۹۷

   نقد و پرسش از وقایع تاریخی در دوره معاصر، همزاد تاریخ است، چنانکه تحریف تاریخ نیز چنین است. در عین حال پرسش این است که: «نقد تاریخ» چرا و چه چیزی را از تاریخ هدف قرار داده است؟ با فرض اینکه تاریخ به معنای واقعه است و میان تحقق واقعه در زمان و مکان، با سازوکارها و چگونگی عملکرد فاعلان در تاریخ باید تفکیک کرد، به نظرم نقد از تاریخ به دو بخش کلی و در عین حال بهم پیوسته قابل تقسیم است:

1- وقایع تاریخی پس از وقوع به دلیل نتایج آن، محل نقد و پرسش قرار می گیرد. فرضاً پس از وقوع یا ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر، به دلیل پیامدهای آن، این پرسش به میان خواهد آمد که؛ آیا وقوع جنگ اجتناب‌ناپذیر بود؟ همچنین چرا جنگ پس از فتح خرمشهر ادامه یافت؟ برای روشن شدن علت طرح این پرسش ها که با نظر به نتایج است، فرضاً اگر حمله عراق به ایران یک هفته پس از وقوع به پایان می رسید و یا جنگ با عملیات رمضان به پایان می رسید، یا علت وقوع و ادامه جنگ مورد پرسش قرار می گرفت؟ گرچه پاسخ این پرسش می تواند منفی باشد ولی به این معنا نیست که باب نقد بسته می شد.

2-فاعلان وقایع تاریخی، بمعنای تصمیم گیرندگان و اقدام کنندگان، به دلیل نتایج و پیامدهای جنگ،  از منظر تفکر و دلیل تصمیم گیری، مورد پرسش قرار می گیرند. نقد سیاسی بر افراد مسئول و تصمیم گیرنده، بیشتر در صورت شکست نظامی شکل می گیرد. با فرض اینکه جنگ با پیروزی و شکست همراه است بنا براین همیشه باب نقد گشوده است.

تأثیرگذار وقایع تاریخی بر تفکر تاریخی، با گذشت زمان بیشتر از طریق رویکرد و روش مطالعه وقایع تاریخی صورت می گیرد، چنانکه نقد تاریخی بیشتر حاصل سنتهای فرهنگی- تاریخی در یک کشور است. به همین دلیل وقایع و نتایج آن بصورت یکسان مورد بررسی و نتیجه گیری قرار نمی گیرد و نوعی تساهل و مصلحت اندیشی در بررسیهای تاریخی، در دوره های مختلف وجود دارد که حاصل "سنتهای تفکر تاریخی" و مهمتر از ان «پیوستگی تاریخ با قدرت» و سیاست است. در عین حال با تغییر در تفکر و روش نقد تاریخی، ظرفیت های جدیدی برای نقد و بررسی تاریخ ایجاد می شود و بخش های ناخوانده و ناگفته مورد توجه قرار می‌گیرد و گفتمان های غالب و رایج به حاشیه می رود.

برچسب ها:

نقد تاریخی

،

تفکر تاریخی

،

وقایع تاریخی

،

تاریخ و سیاست

پرسش از نسبت تاریخ با تغییر شرایط سیاسی- اجتماعی

یکشنبه ۲۵ آذر ۱۳۹۷

   چگونه رخدادهای تاریخی در فراز و نشیب زمان و تغییر در شرایط سیاسی- اجتماعی، محل رجوع و تأکید قرار می گیرد و یا فراموش می شوند؟ بعبارت دیگر وقایع تاریخی چرا و چگونه ماندگار و یا فراموش می‌شوند؟ پاسخ به این پرسش ها را بر اساس دو فرض می‌توان بررسی کرد:

1- هر پدیده ای در زندگی فردی- اجتماعی، اگر به وجود آمد، باقی خواهد ماند.

2- هر پدیده ای که در زندگی فردی- اجتماعی واقع شود، از مشخصه تاریخ مندی برخوردار خواهد شد.

با این توضیح، مسئله مورد پرسش این است که، علت توجه به برخی حوادث در یک زمان و سپس فرموشی آن و توجه به وقایع فراموش شده در مقایسه با سایر وقایع و سپس فراموشی مجدد آن چیست؟ چرا برخی وقایع تاریخی در مقایسه با سایر وقایع ماندگارتر هستند؟ چنانکه برخی وقایع کمتر مورد توجه قرار می گیرند؟ در نظریه رایج که تاریخ، تاریخ معاصر است، تأکید می شود شرایط سیاسی- اجتماعی و الزامات زمان حال موجب رجوع به تاریخ است. در نتیجه با تغییر شرایط، برخی وقایع فراموش و برخی دیگر که فراموش شده بود، مورد توجه قرار می گیرد.

اگر توجه به وقایع و یا فراموشی آنها تابع شرایط سیاسی و- اجتماعی و تغییر آن باشد، پرسش دیگری به میان خواهد آمد مبنی بر اینکه، آیا تغییر در شرایط سیاسی- اجتماعی جامعه، خارج از زمینه های تاریخی و فرهنگی آن جامعه است؟ به این معنا که وقایعی روی می دهد که هیچ نسبتی با گذشته تاریخی آن جامعه ندارد؟ اگر پاسخ مثبت باشد باید در باره علت و چکونگی آن بعنوان یک پدیده جدید توضیح داد و اگر پاسخ منفی باشد، بنابراین رخدادهای سیاسی- اجتماعی در امتداد و بهم پیوستگی تاریخ و فرهنگ جامعه، موجب زمینه سازی برای شکل گیری رخدادهای جدید می شود.

توضیح یاد شده با تأکید بر نسبت شرایط سیاسی- اجتماعی، با ایجاد چرخش های تاریخی و سپس رجوع مجدد به تاریخ، بیانگر نوعی «دور تاریخی» و یا حتی «جبر تاریخی» خواهد شد. به این معنا که، در هر صورت تاریخ تأثیرگذار و دارای تداوم است و هیچ واقعه ای بدون تأثیر از تاریخ و در پیوستگی تاریخی واقع نخواهد شد.

مسئله قابل توجه این است که، پویایی تفکر و نگرش های تاریخی در یک جامعه، در درون و در نسبت با پویایی سیاسی- اجتماعی صورت می‌گیرد، در حالیکه به دلیل اهمیت زمان و مکان در وقایع تاریخی، تصور می شود تاریخ با نوعی تصلّب و ثبات همراه است، حال آنکه تغییرات تاریخی بر  ابطال این تصور دلالت دارد.

با فرض صحت ارزیابی یاد شده، این پرسش وجود دارد که؛ رویدادهای بزرگ انقلاب و جنگ چگونه در امتداد تاریخی و فرهنگی جامعه ایران واقع شد و چه تأثیری در نگرش به تاریخ، فرهنگ، سیاست و قدرت در ایران داشته است؟ در این فراز و نشیب، چه عواملی در چرخش شرایط سیاسی- اجتماعی و ظهور وقایع بزرگ تأثیر داشته و موجب چه نوع چرخشی در رویکرد و تفکرات تاریخی، با تاکید بر برخی وقایع و یا فراموشی آن، داشته است؟

برچسب ها:

وقایع تاریخی

،

تاریخ و سیاست

معرفی
    محمد درودیان هدف از تأسیس این صفحه، بیان دیدگاه‌ها درباره ابعاد سیاسی، اجتماعی و نظامی جنگ ایران و عراق و نیز بازاندیشی و اصلاح نظرات و آثار منتشر شده است. تقاضا دارم از طریق آدرس m.doroodian@yahoo.com بنده را از نقطه نظرات نقادانه و پیشنهادی خویش بهره‌ مند فرمایند.
    همچنین یادداشت های بنده از طریق کانال های ایتا و تلگرام قابل دسترسی است.

کانال ایتا محمد درودیان کانال تلگرام محمد درودیان
جستجو



    در اين سایت
    در كل اينترنت
برچسب ها