اشاره

    حضور در جمع دانشجویان سال اول پزشکی را برای بحث درباره رویکردها و روش‌های موجود درباره جنگ ایران و عراق، با این هدف پذیرفتم که امکان نگاه کلی به نظام دانش و آگاهی از جنگ ایران و عراق برای آنها فراهم آید. در میان دانشجویان که تعداد آنها نزدیک به 100 نفر بود، تنها یک نفر در چارچوب بحث مطرح شده، پرسش کرد! مابقی پرسش ها دو مشخصه داشت: بسیار پراکنده و متنوع بود و دیگر اینکه مرجع طرح پرسش مبهم بود. به این معنا که روشن نبود پرسش ها بر چه اساسی قرار دارد و چرا طرح می شود؟ همچنین پاسخ به آن چه مسئله ای را حل می کند؟ مهمتر آنکه برای یافتن پاسخ، با وجود آثار مختلف در این زمینه، به هیچ منبعی رجوع نکرده بودند! وضعیت یادشده تأمل برانگیز است و به همین دلیل یادداشت حاضر را نوشتم.

    ابهام  و پرسش در مورد رخدادها و مسایل جنگ ایران و عراق که از زمان جنگ و پس از آن به صورت تدریجی شکل گرفته، موجب این تصوّر شده است که؛  ناگفته‌هایی از جنگ وجود دارد که اگر گفته شود، بسیاری از ابهامات را روشن و به پرسش ها پاسخ خواهد داد. با نظر به پیش فرض یادشده، این پرسش وجود دارد که؛ آیا در حوزه جنگ ایران و عراق ناگفته هایی وجود دارد که بیان آن موجب تغییر در نگرش موجود به رخدادها و مسایل جنگ خواهد شد؟  ...

 مطالعه تجربه جنگ ایران و عراق، به دلیل پرسش‌های مناقشه آمیز درباره گذشته، همراه با ادامه تهدیدات و ضرورت استفاده از تجربه گذشته برای پاسخ به نیازهای آینده، در برابر صورتی از دوگانگی قرار گرفته است. زیرا تجربه تاریخی جنگ، به اعتبار وقوع در زمان گذشته، از نظر تاریخی محل بحث و نقد قرار دارد. در حالیکه تجربه جنگ، به اعتبار موضوع و امکان پذیری تکرار آن، برای تحکیم قدرت دفاعی و بازدارنده، به زمان آینده تعلق دارد. ملاحظه یادشده موجب این پرسش شده است که؛ مسئله جامعه ما در مواجهه با تجربه جنگ با عراق، گذشته است یا آینده؟ بررسی پرسش یادشده از این جهت اهمیت دارد که علاوه بر روشن کردن وضعیت کنونی، نقد وارد بر آن و روش برون رفت را آشکار می‌کند ...

  بر این باور هستم که؛ گفتمان غالب در حوزه پژوهشی جنگ ایران هم اکنون با رویکرد تاریخی و مناقشه آمیز میان ارتش و سپاه و انتقاد از مسئولین سیاسی درباره میزان پشتیبانی از جنگ و عدم تصمیم گیری برای پایان دادن به آن در زمان مناسب، طرح و بررسی می شود. به نظرم حداقل تا پنج سال آینده احتمال انتشار اثر پژوهشی متفاوت با آثار موجود، ضعیف است. به این اعتبار، تا یک دهه آینده گفتمان موجود درباره حوزه پژوهشی جنگ ایران و عراق، ادامه خواهد یافت.  

 با فرض ضرورت تغییر در رویکرد و روش پژوهشی در حوزه مطالعات جنگ ایران و عراق، این پرسش وجود دارد که؛ گفتمان موجود و رویکرد و روش آن، چگونه قابل تغییر است؟ با این توضیح، تحول رویکردی- روشی در حوزه مطالعات جنگ ایران و عراق از دو مسیر قابل دستیابی است:

1- نقد و بررسی تفکر و ساختار تصمیم گیری سیاسی و نیروهای نظامی در هدف‌گذاری و طراحی و اجرای عملیات‌های نظامی و نتایج آن در گذشته.

2- تعریف و تعیین نیازهای حال و آینده، برای پاسخ به تهدیدات در جنگ آینده.