اگر فهم به معنای نظم دادن به تصوّرات مختلف است که در مواجهات تجربی شکل می‌گیرد، مواجهه با جنگ چه تأثیری در شکل گیری و تغییر در مفهوم و قواعد جنگ داشته است؟ به این پرسش به دو روش تاریخی و غیرتاریخی می توان پاسخ داد. در این جستار به روش تاریخی پاسخ داده شده است. ...

رجوع جامعه به وقایع تاریخ‌ساز مانند تجربه جنگ با عراق که بصورت مناسبتی و یا به شکل دیگری صورت می‌گیرد، فارغ از عواملی که بیشتر تابع شرایط و تا اندازه ای ظرفیت‌های وقایع تاریخی می‌باشد، با یک تناقض اساسی همراه است، به این معنا که؛ بدون پیش‌فرض‌های مفهومی، فهم از وقایع تاریخی حاصل نخواهد شد و از طرفی پیش‌فرض‌های مفهومی در عمل موجب تداوم و تحکیم فهم پیشین و مانع از فهم از تغییرات خواهد شد. به همین دلیل بازبینی مفاهیم و روایت ها با دشواری همراه می شود.

به نظرم اگر تغییر در شرایط و ایجاد مسایل و نیازهای جدید را یکی از مهمترین دلایل رجوع تاریخی فرض بگیریم، پیش شرط و دلیل برای فهم جدید از تاریخ، در پاسخ به نیازهای جدید خواهد بود. به همین دلیل بر اثر تحولات و شرایط جدید، پیش‌فرض‌های پیشین تغییر کرده و تناقض یادشده برطرف می شود. بنابراین منطق ناظر بر رجوع تاریخی به وقایع تاریخ ساز و بازبینی مفاهیم و روایت ها، با برداشت جدید از تاریخ صورت خواهد گرفت و با نتایج مناسبی همراه خواهد شد.

رجوع تاریخی چنانکه پیش از این مورد بحث قرار گرفت، همواره از «اکنون به گذشته» صورت می‌گیرد. بنظرم «اکنون» بمعنای در خود داشتنِ زمان گذشته و آینده بصورت همزمان است. بعبارت دیگر اکنون تلاقی گذشته و حال است با این تفاوت که، به میزانی که از اکنون به سمت آینده حرکت می کنیم، با اکنونِ جدید، اکنونِ پیشین تاریخی می شود. به این معنا که امر حاضر با حضور امر جدید به غیاب می رود. با نظر به تعریف یادشده از مفهوم اکنون و فرایند تاریخی شدن از حال به گذشته، این پرسش وجود دارد که؛ چگونه امر حاضر به غیاب می رود ولی همچنان قابلیت حضور دارد؟ و مهمتر آنکه امر غایب و تاریخی شده، چگونه دو باره حاضر می‌شود؟» ارجاع از اکنون به گذشته و یا استقبال از آینده، بیش از آنکه در کنترل و مدیریت فرد یا ساختارهای حاکمیتی باشد، تحت تأثیر ظهور تحولات اجتماعی و تغییرات ذهنی و سبک زندگی صورت می گیرد.

با این توضیح ردّپای بازبینی روایت های تاریخی از جنگ ایران و عراق را باید در تغییر مفاهیم پیشین و طرح پرسش های جدید، با گذار از اکنون و با نظر به آینده جستجو کرد. زیرا طرح پرسش های جدید در نگرش به تجربه جنگ، بیانگر تغییر در مفاهیم است که تحت تاثیر تغییر در اکنون صورت می گیرد. در واقع بازبینی ها از اکنونِ زنده و در نسبت با چالش های کنونی صورت می گیرد که پیش از این وجود نداشته است. از این طریق فرایند تاریخمندی فهم از تجربه جنگ با عراق شکل می گیرد.

مطالب مرتبط:

- موانع بازبینی مفاهیم و روایت های جنگ

اشاره:

تذکر دوستانه و انتقادآمیز برخی از مخاطبین به یادداشت‌ها، مقالات و کتاب‌های من، بر این موضوع تمرکز دارد که به مخاطبین و ضرورت توضیح بیشتر و ساده نویسی توجه نمی‌کنم. چنانکه یادداشت ها در سایت نیز به صورت اجمالی و اختصار، با فرض بدیهی انگاشتن موضوعات برای مخاطبین نوشته شده است. با وجود پذیرش این انتقاد، بارها برای غلبه بر آن تلاش کرده‌ام اما در اصلاح این نقیصه موفق نبوده ام. به همین دلیل احساس می‌کنم به صورت تدریجی خودم را به موضوعات و مفاهیم، همچنین افراد خاص محدود کرده ام. در ریشه یابی این مسئله با توجه به نثر روان مجموعه سیری در جنگ ایران و عراق و برخی کتابهای دیگر، درگیر این پرسش شده ام که تمرکز بر مسئله جنگ بعنوان یک امر استراتژیک به جای توصیف و تحلیل وقایع، تا چه اندازه در پیدایش این وضعیت تأثیرگذار بوده است؟ فارغ از هر پاسخی، امیدوارم مسئله مورد بحث با انتقاد و کمک دوستان برطرف شود.

در ادامه «جستار نویسی» در سایت که در این مرحله شروع کرده ام، پس از توضیح درباره مفهوم پرمناقشه تاریخی شدن جنگ، در چند یادداشت به بحث در باره مفاهیم اشاره خواهم کرد که همانند موضوع تاریخی شدن جنگ بدون مناقشه نخواهد بود ...