پیش از این تصوّر می‌کردم در مراحل کلی جنگ، شامل وقوع، ادامه و پایان، وقوع جنگ در مقایسه با ادامه و پایان دادن به جنگ از اهمیت بیشتری برخوردار است. زیرا تا جنگی آغاز نشود، ادامه و پایان دادن به آن موضوعیت ندارد. با مطالعه مفاهیم نظری و تجربه سایر جنگ‌ها در منابع تاریخی شامل حمله امریکا به افغانستان و عراق، جنگ روسیه و اکراین و جنگ غزه، همچنین ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر، به این نتیجه رسیدم که «پایان دادن به جنگ» مهمتر از آغاز و ادامه جنگ است. در ادامه، به چهارچوب مراحل کلی جنگ و تجربه آن در جنگ با عراق اشاره خواهم کرد که شامل سه موضوع و مرحله اساسی به شرح زیر است: ...

تجربه دو جنگ اخیر در «اوکراین» و «غزه» که پس از شروع، چشم انداز چگونگی و زمان پایان دادن به آن مبهم و دشوار شده است، همراه با «پرسش‌های چالش برانگیز و انتقادی» از علت وقوع جنگ ایران و عراق و طولانی شدن آن بمدت هشت سال، موجب توجه به اهمیت استفاده از تجربه جنگ با عراق در مواجهه با بحران‌های اخیر و طرح این پرسش شده است که با مقایسه دشواری‌های تصمیم گیری و مدیریت «آغاز و پایان دادن به جنگ»، کدامیک اهمیت بیشتری دارد؟ چنانکه در این پرسش قابل مشاهده می باشد، فرض بر این است که تصمیم‌گیری برای جنگ اساساً امر دشواری است، با این تفاوت که آغاز جنگ اجتناب‌ناپذیر نیست، ولی پایان دادن به جنگ اجتناب ناپذیر است. به همین دلیل تنگناهای تصمیم گیری و ضرورت خاتمه دادن به جنگ، در مقایسه با آغاز جنگ، بسیار دشوارتر است ...

اشاره:

همزمان با چهلمین سالگرد جنگ ایران و عراق، در گفت‌وگوی ویدیویی با برنامه رادیكال «اعتماد آنلاین» که در تاریخ ششم مهرماه منتشر شد، به چرایی و چگونگی آغاز جنگ پرداختم. این گفتگو در چندین بخش برای بهره برداری مخاطبان منتشر می شود.

اشاره:

  همزمان با چهلمین سالگرد جنگ ایران و عراق، در گفت‌وگوی ویدیویی با برنامه رادیكال «اعتماد آنلاین» که در تاریخ ششم مهرماه منتشر شد، به چرایی و چگونگی آغاز جنگ پرداختم. این گفتگو در چندین بخش برای بهره برداری مخاطبان منتشر خواهد می شود.

اشاره:

   همزمان با چهلمین سالگرد جنگ ایران و عراق، در گفت‌وگوی ویدیویی با برنامه رادیكال «اعتماد آنلاین» که در تاریخ ششم مهرماه منتشر شد، به چرایی و چگونگی آغاز جنگ پرداختم. این گفتگو در چندین بخش برای بهره برداری مخاطبان منتشر می شود.

   جنگ به اعتبار ایجاد وضعیت مخاطره آمیز که جامعه را در میانه بیم و امید قرار می دهد، در زمان های متفاوت، تأثیرات متفاوتی بر جای می‌گذارد. وقوع و پایان جنگ در مقایسه با سایر وقایع، ناظر بر دو شوک غافلگیرکننده و تأثیرگذار بر جامعه ایران است که علت پیدایش و تاثیرات آن همچنان مورد پرسش است. نظر به اهمیت دو موضوع یاد شده، در ادامه به آن اشاره خواهد شد:

الف) با حمله غافلگیرانه عراق به ایران در 31 شهریور سال 1359، جامعه ایران که در چارچوب آرمان های انقلاب به دنبال استقرار نظام جدید بود، بر اثر ظهور پدیده جنگ، در مسیر جدید و متفاوت از انقلاب قرار گرفت که چشم انداز آن، همانند انقلاب، بسیار مخاطره‌آمیز و نگران کننده بود و همچنان ادامه دارد. شکل گیری منطق دفاع در برابر متجاوز، به دلیل مخاطرات و نگرانی از تجاوز دشمن و پیامدهای آن بر کشور و نظام، در چارچوب انقلاب شکل گرفت. تحول یاد شده پیامدهای اولیه روانی ناشی از جنگ را برطرف کرد، همچنین به جامعه ایران فرصت داد تا برای مواجهه با شرایط جدید آماده شود. مهمتر آنکه در فرایند جدید اعتماد بنفس جامعه ایران در دفاع، زمینه های آزاد سازی مناطق اشغالی را فراهم کرد.

ب) حملات نظامی عراق در بهار سال 1367، در حالیکه تصوّر می‌شد عراق از نظر نظامی در حالت دفاعی قرار دارد و در برابر تهاجمات قوای نظامی ایران آسیب‌پذیر است، موجب بروز صورت دیگری از غافلگیری در جنگ شد.

با این تفاوت که غافلگیری در بهار 67 در چارچوب تحولات جنگ پس از فتح خرمشهر و قرار داشتن ایران در موضع تهاجمی صورت گرفت و از این جهت با غافلگیری در شهریور سال 1359 تفاوت دارد. مهمتر آنکه در بهار سال 67 زمان برای هضم و غلبه بر وضعیت پیش آمده، همانند شهریور سال 1359 وجود نداشت، در نتیجه با پذیرش قطعنامه 598 برای پایان دادن به جنگ تصمیم گیری و اقدام شد.

بنابراین در مقایسه می‌توان تاکید کرد؛ ماهیت تحولات جنگ در بهار سال 67 و پیامدهای غافلگیری در برابر حملات عراق در ماه های پایانی جنگ، در مقایسه با آنچه در شهریور سال 1359 در برابر حمله عراق صورت گرفت تفاوت اساسی دارد. شکل گیری قدرت دفاعی ایران، پس از حمله عراق در سال 1359 حاصل واکنش به تجاوز دشمن بود. پس از هشت سال رویارویی با دشمن و قرار داشتن در موضع برتر و تهاجمی، غافلگیری در برابر تغییر استراتژی عراق از دفاعی به تهاجمی موجب تغییر در موازنه نظامی شد. قرار داشتن در موضع ضعف و عدم امادگی دفاعی در برابر حمله عراق در سال 1359 قابل پذیرش بود، در حالیکه پذیرش غافلگیری در زمان برتری بر دشمن دشوار بود. تفاوت غافلگیری در دو مرحله زمانی و پیامدهای آن را باید با مقایسه دو وضعیت متفاوت بررسی کرد تا نتایج متفاوت آشکار شود.

مطالب مرتبط:
+ مطالب مربوط به غافلگیری

   با درگذشت مرحوم دکتر ابراهیم یزدی، چنانکه مرسوم است، نظرات مختلفی درباره تفکر و حیات سیاسی- اجتماعی وی مورد بحث و اشاره قرار گرفته است. نظر به مواضع انتقادی ایشان و نهضت آزادی درباره جنگ ایران و عراق، فرصتی فراهم شد در سال 1378 در چهار جلسه با ایشان به مدت 8 ساعت گفتگو کردم که در مجموعه پنج جلدی «نقد و بررسی پرسش های اساسی جنگ» به آن اشاره شده است. در سال 1388 نیز مجدداً پس از پخش برنامه «سطرهای ناخوانده» در تلویزیون و واکنش ایشان به اظهارات امیر شم خانی، مناظره مکتوب در چند مرحله بین ما صورت گرفت که به دلیل اهمیت سیاسی و تاریخی آن، در ادامه مورد اشاره قرار می‌گیرد.

   مسئله اساسی در تفکر انتقادی دکتر یزدی درباره جنگ این است که ایشان در خصوص امکان مذاکره با عراق و حل و فصل اختلافات که منجر به جلسه با صدام در هاوانا شد، اشتباه می‌کرد که مهمترین دلیل آن؛  تصورات اشتباه ایشان از جلسه با صدام است. اظهارات عمر علی صلاح در گفتگو با شبکه الجزیره نشان میدهد صدام در برابر ایران اراده جنگ داشت و حتی با وجود مذاکره با هیات ایرانی به این موضوع تاکید کرده است.

   مسئله دوم این است که؛ ایشان تأکید داشت که تصرف سفارت آمریکا موجب وقوع جنگ شد، در حالیکه برابر اسناد موجود، رئیس ایستگاه سیا در ایران، قبل از تصرف سفارت آمریکا، در جلسه با دکتر یزدی بعنوان وزیر امورخارجه دولت موقت، اطلاعاتی را در اختیار ایشان قرار داد مبنی بر اینکه، عراق به دنبال حمله به ایران است. با این وجود، ایشان به نوشته مارک گازیروفسکی نه تنها اطلاعات ملاقات با رئیس ایستگاه سیا در ایران و خبر حمله عراق به ایران را به سایر مسئولین نداده است، بلکه هیچ گاه نظرات خود را درباره نسبت جنگ با تصرف سفارت آمریکا - که از آن مطلع بود- اصلاح نکرد. در ادامه به برخی گزارشات اشاره شده است:

- جناب آقای دکتر یزدی؛ با خودتان صادق باشید، تاریخ که جای خود دارد!

- درودیان به یزدی پاسخ داد/ جناب آقای دکتر یزدی؛ چرا سیاست‌زدگی در تاریخ؟

- ضرورت بازبینی یک سند تاریخی؛ بخش اول

- ضرورت بازبینی یک سند تاریخی؛ بخش دوم

-  ضرورت بازبینی یک سند تاریخی؛ بخش سوم

- ضرورت بازبینی یک سند تاریخی؛ بخش چهارم