اشاره:
در یادداشت پیشین علت بی‌توجهی به مناسبت های تاریخی برای یادآوری رخدادهای تاریخی را بعنوان یک مسئله طرح کردم. در این جستار با وجود تأخیر و فاصله با آنچه پیش از این نوشتم، می خواهم به وجه دیگری از این مسئله، با استدلال درباره پیدایش «پدیده تاریخی شدن»، اشاره کنم. ...
اشاره:
پیش از این یادداشت‌هایی را درباره مفهوم «تاریخی شدن جنگ» نوشتم. با فرارسیدن سالگرد هفته دفاع مقدس، برنامه های رسانه ملی و روزنامه ها را با نظر به این ملاحظه مفهومی، مورد توجه قرار دادم که حاصل آن، نگارش یادداشت حاضر شده است که در ادامه خواهد آمد.
********
به نظرم برنامه های هفته گرامیداشت دفاع مقدس در سالجاری، از این مشخصه برخوردار بود که؛ بیشتر برنامه ها در روز 31 شهریور متمرکز بود و در سایر روزهای این هفته، برنامه ها به صورت ضعیف در رسانه‌ها و برنامه‌های سیمای ج.ا.ایران محدود شده بود. علاوه بر این، محتوای برنامه‌ها همانند گذشته، بر اساس مفهوم تجاوز دشمن، دفاع مردمی، عملیات کمان 99 ارتش و عملیات 5 مهر با شکستن حصر آبادان تهیه شده بود که هیچ تفاوت اساسی با گذشته نداشت. هر چند از نظر تاریخی اهمیت دارد.
با توجه به مفهوم تاریخی شدن جنگ که در یادداشت‌های پیشین به آن اشاره شد، آیا شاخص «زمان و محتوای» برنامه‌ها در هفته دفاع مقدس، به ویژه در اولین سالگرد بحران امنیتی در سال 1401، نشانه ای برای آشکارشدن تاریخی شدن جنگ، نیست؟
موضوع تغییر در مفاهیم که در یادداشت‌های پیشین به آن اشاره کردم، ناظر بر ساختار معنایی برای دسته بندی جزئیات، موضوعات و مسایل جنگ ایران و عراق است. با این توضیح، اهمیت مفاهیم آشکار می شود. چنانکه با تغییر در شرایط و مسایل، در واقع مفاهیم دچار گسست معنایی می شود. اکنون این پرسش وجود دارد که؛ مفاهیم چگونه تغییر می کند؟ بعنوان مثال بر اساس مفهوم «جنگ مردمی»، نقش مردم در دفاع و شکست ارتش عراق مورد تأکید قرار می گیرد. همچنین بر اساس «مفهوم متجاوز»، اهداف و ماهیت حمله عراق به ایران با استفاده از مفهوم زمینه سازی جنگ و حمایت آمریکا از عراق تفسیر و معنا می‌شود. بنابراین اگر مفهوم جنگ مردمی و یا مفهوم تجاوز عراق دستخوش تغییر شود، نظام مفهومی و روایی جنگ که در فرآیند هشت سال شکل گرفته است، دستخوش تغییر خواهد شد. بنابراین بر اساس نظریه «تاریخمندی فهم»، تغییر در مفاهیم جنگ، در نسبت با شرایط و زمانه، نیاز به نقد و بررسی دارد.
بنظرم با وجود تعاریف مختلف از مفاهیم و روش بررسی تاریخ مفاهیم، ما همچنان درگیر تاریخ نگاری واقعه و تحلیل و بررسی عملکرد یگانی- سازمانی ارتش و سپاه در جنگ هستیم و هنوز وارد بررسی مفاهیم به اعتبار تعاریف رایج نشده ایم. گادامر فیلسوف آلمانی با تأکید بر «تاریخمندی فهم»، بر تاریخ مفاهیم بعنوان استقلال مفاهیم در بستر تاریخی تأکید کرده است.
مطالب مرتبط:
رجوع تاریخی چنانکه پیش از این مورد بحث قرار گرفت، همواره از «اکنون به گذشته» صورت می‌گیرد. بنظرم «اکنون» بمعنای در خود داشتنِ زمان گذشته و آینده بصورت همزمان است. بعبارت دیگر اکنون تلاقی گذشته و حال است با این تفاوت که، به میزانی که از اکنون به سمت آینده حرکت می کنیم، با اکنونِ جدید، اکنونِ پیشین تاریخی می شود. به این معنا که امر حاضر با حضور امر جدید به غیاب می رود. با نظر به تعریف یادشده از مفهوم اکنون و فرایند تاریخی شدن از حال به گذشته، این پرسش وجود دارد که؛ چگونه امر حاضر به غیاب می رود ولی همچنان قابلیت حضور دارد؟ و مهمتر آنکه امر غایب و تاریخی شده، چگونه دو باره حاضر می‌شود؟» ارجاع از اکنون به گذشته و یا استقبال از آینده، بیش از آنکه در کنترل و مدیریت فرد یا ساختارهای حاکمیتی باشد، تحت تأثیر ظهور تحولات اجتماعی و تغییرات ذهنی و سبک زندگی صورت می گیرد.
با این توضیح ردّپای بازبینی روایت های تاریخی از جنگ ایران و عراق را باید در تغییر مفاهیم پیشین و طرح پرسش های جدید، با گذار از اکنون و با نظر به آینده جستجو کرد. زیرا طرح پرسش های جدید در نگرش به تجربه جنگ، بیانگر تغییر در مفاهیم است که تحت تاثیر تغییر در اکنون صورت می گیرد. در واقع بازبینی ها از اکنونِ زنده و در نسبت با چالش های کنونی صورت می گیرد که پیش از این وجود نداشته است. از این طریق فرایند تاریخمندی فهم از تجربه جنگ با عراق شکل می گیرد.
مطالب مرتبط:
اشاره:
تذکر دوستانه و انتقادآمیز برخی از مخاطبین به یادداشت‌ها، مقالات و کتابهای من، بر این موضوع تمرکز دارد که به مخاطبین و ضرورت توضیح بیشتر و ساده نویسی توجه نمی‌کنم. چنانکه یادداشت ها در سایت نیز به صورت اجمالی و اختصار، با فرض بدیهی انگاشتن موضوعات برای مخاطبین نوشته شده است. با وجود پذیرش این انتقاد، بارها برای غلبه بر آن تلاش کرده‌ام اما در اصلاح این نقیصه موفق نبوده ام. به همین دلیل احساس می‌کنم به صورت تدریجی خودم را به موضوعات و مفاهیم، همچنین افراد خاص محدود کرده ام. در ریشه یابی این مسئله با توجه به نثر روان مجموعه سیری در جنگ ایران و عراق و برخی کتابهای دیگر، درگیر این پرسش شده ام که تمرکز بر مسئله جنگ بعنوان یک امر استراتژیک به جای توصیف و تحلیل وقایع، تا چه اندازه در پیدایش این وضعیت تأثیرگذار بوده است؟ فارغ از هر پاسخی، امیدوارم مسئله مورد بحث با انتقاد و کمک دوستان برطرف شود.
در ادامه «جستار نویسی» در سایت که در این مرحله شروع کرده ام، پس از توضیح درباره مفهوم پرمناقشه تاریخی شدن جنگ، در چند یادداشت به بحث در باره مفاهیم اشاره خواهم کرد که همانند موضوع تاریخی شدن جنگ بدون مناقشه نخواهد بود ...
«تاریخی‌شدن تجربه جنگ با عراق» را با توجه به یادداشت قبلی و نظراتی که جناب صمدزاده در نقد و توضیح آن نوشتند، در این یادداشت برپایه این فرض توضیح داده ام که؛ «وقایع بزرگ تاریخی و تاریخ ساز هرگز از حافظه تاریخی یک ملت فراموش نخواهد شد». بنابراین چگونگی تداوم تأثیر وقایع تاریخ ساز به استدلال نیاز دارد که در پاسخ به این پرسش بررسی خواهد شد؛ رجوع به وقایع بزرگ تاریخی، ازجمله جنگ ایران و عراق، چرا و چگونه و در چه شرایطی صورت خواهد گرفت؟ ...
تاریخی شدن رخدادها را که در یادداشت پیشین به آن اشاره کردم، به دو معنا می‌توان تعریف کرد. نخست بمعنای وقوع یک واقعه تاریخ‌ساز که زمان و شرایط را به قبل و بعد از واقعه تقسم می کند. مانند واقعه انقلاب و جنگ که تاریخ ساز بود و زمان را به قبل و بعد از آن تقسیم کرده است.
معنای دوم که در این یادداشت در نظر دارم، این است که تأثیرگذاری واقعه تاریخی جنگ بعنوان یک گفتمان یا پارادایم غالب، همانند زمان جنگ، به پایان رسیده و ما درگیر پیامدهای آن هستیم. مهمتر آنکه تاریخ در هر دوره‌ای بر پایه اندیشه و از سوی بازیگران ساخته می‌شود و با گذشت زمان، اندیشه ها و بازیگران جای خود را به موضوعات و بازیگران دیگری می دهند. ...
هدف از تأسیس این صفحه، بیان دیدگاه‌ها درباره ابعاد سیاسی، اجتماعی و نظامی جنگ ایران و عراق و نیز بازاندیشی و اصلاح نظرات و آثار منتشر شده است. تقاضا دارم از طریق آدرس m.doroodian@yahoo.com بنده را از نقطه نظرات نقادانه و پیشنهادی خویش بهره مند فرمایند. 
