اشاره

    حضور در جمع دانشجویان سال اول پزشکی را برای بحث درباره رویکردها و روش‌های موجود درباره جنگ ایران و عراق، با این هدف پذیرفتم که امکان نگاه کلی به نظام دانش و آگاهی از جنگ ایران و عراق برای آنها فراهم آید. در میان دانشجویان که تعداد آنها نزدیک به 100 نفر بود، تنها یک نفر در چارچوب بحث مطرح شده، پرسش کرد! مابقی پرسش ها دو مشخصه داشت: بسیار پراکنده و متنوع بود و دیگر اینکه مرجع طرح پرسش مبهم بود. به این معنا که روشن نبود پرسش ها بر چه اساسی قرار دارد و چرا طرح می شود؟ همچنین پاسخ به آن چه مسئله ای را حل می کند؟ مهمتر آنکه برای یافتن پاسخ، با وجود آثار مختلف در این زمینه، به هیچ منبعی رجوع نکرده بودند! وضعیت یادشده تأمل برانگیز است و به همین دلیل یادداشت حاضر را نوشتم.

    ابهام  و پرسش در مورد رخدادها و مسایل جنگ ایران و عراق که از زمان جنگ و پس از آن به صورت تدریجی شکل گرفته، موجب این تصوّر شده است که؛  ناگفته‌هایی از جنگ وجود دارد که اگر گفته شود، بسیاری از ابهامات را روشن و به پرسش ها پاسخ خواهد داد. با نظر به پیش فرض یادشده، این پرسش وجود دارد که؛ آیا در حوزه جنگ ایران و عراق ناگفته هایی وجود دارد که بیان آن موجب تغییر در نگرش موجود به رخدادها و مسایل جنگ خواهد شد؟  ...

هم اکنون درباره وقایع و مسائل تجربه جنگ با عراق در فضای مجازی، دو چالش اساسی و پرسش زا قابل مشاهده است که ریشه های سیاسی- تاریخی دارد:

1- نقد سیاسی و مدیریتی درباره تصمیم گیری‌ها و نتایج جنگ در برابر وقوع، ادامه و پایان دادن به جنگ.

2- مناقشه تاریخی درباره نقش سازمانی ارتش و سپاه در جنگ.

مشخصه‌های روایت کنونی و نقد آن، با استناد به وقایع سیاسی- نظامی و تحلیل آن به شرح زیر است:

1) در گفتمان غالب و ادبیات موجود، کلیه تحرکات عراق در چارچوب سیاست‌های آمریکا علیه انقلاب، نظام و کشور تفسیر و از این طریق مشروعیت مقابله و دفاع، متکی بر حضور مردم تبیین شده است. در روند جدید که پیش از این از سوی نهضت آزادی طرح شده است، تأثیر رفتار ایران در تشدید رویارویی‌ها و بی‌توجهی به سایر ابزارها، ازجمله دیپلماسی برای حل اختلافات با عراق مورد تاکید قرار می گیرد که پاسخ مستدل و اقناع کننده ای قابل مشاهده نیست. ...

اشاره:

  در دی‌ماه 1396، مطلبی نوشتم درباره‌ی «نقد جهت‌گیری کلی یادداشت‌های آقای جعفر شیرعلی‌نیا درباره جنگ ایران و عراق در کانال تلگرامی‌شان». ولی چون آن مطلب بارگذاری نشد، از انتشارش در سایت نیز خودداری کردم، ضمن اینکه با تعطیل‌شدن کانال تلگرامی ایشان، تلقی‌ام این بود که دیگر مطلب بنده، موضوعیت خود را از دست داده باشد- گرچه همچنان به‌دنبال فرصت مناسب برای طرح آن بودم. بنابراین، پس از اطلاع به از سرگیری فعالیت‌های ایشان در کانال تلگرامی‌شان، آنچه را پیش از این نوشته بودم، بدون هیچگونه اصلاحاتی در سایت گذاشتم.

   در بسیاری از جلسات سخنرانی و یا مصاحبه با فرماندهان و مسئولین جنگ و یا در آثار منتشر شده، نوعی مطالبه برای بیان ناگفته‌های جنگ ایران و عراق وجود دارد. به نظرم علت مطالبه برای بیان ناگفته‌های جنگ، بر پایه این مفروض است که؛ مسایل پشت پرده ای درباره وقایع جنگ وجود دارد که بیان نشده و یا بیان نمی‌شود.

با نظر به اطلاعاتی که از وقایع جنگ داشتم و مطالعه آثاری که تا کنون منتشر و یا بیان شده است، به نظرم میان آنچه که از جنگ گفته شده است، در مقایسه با ناگفته ها، فاصله ای زیادی وجود ندارد که بیان آن موجب تغییر در تصورات و روایت های موجود شود. به عبارت دیگر؛ تقریباً به آن معنا، ناگفته ای وجود ندارد که با بیان آن، گره‌های فکری درباره جنگ گشوده شود و یا تصورات کنونی بصورت اساسی دستخوش تغییر شود، مگر آنکه رویکرد و روشها تغییر کند.

مطالبه ناگفته های جنگ، بیش از آنکه به دلیل وجود مسایل ناگفته از جنگ باشد، به دلیل بی اعتمادی به گفته‌ها است. در بسیاری از مواقع، تصوّر خاصی درباره یک واقعه وجود دارد و یا درباره آن پرسش صورت گرفته است. با وجود آنکه در این زمینه توضیحات لازم گفته و نوشته شده است، اما به دلیل بی اعتمادی، همچنان بر باورهای پیشین تأکید و یا بر ضرورت بیان ناگفته‌ها در موضوع خاص تأکید می شود.

با این توضیح، مسئله ما؛ «ناگفته‌ها» برای فهم از وقایع و مسایل جنگ نیست، بلکه بی‌اعتمادی به گفته ها و نوشته‌ها است. با فرض صحت ارزیابی یاد شده، شناخت علت بی اعتمادی به گفته ها، نیازمند پژوهش است.

مطالب مرتبط:
+ ناگفته های جنگ

   تأکید بر ضرورت بیان نقش مردم در انقلاب و جنگ، بدون تردید در شکل گیری گونه ای از تاریخنگاری، از طریق تاریخ شفاهی جنگ ایران و عراق، تأثیر اساسی داشته است. همچنین تمایل به بیان ناگفته های جنگ، هر دو بر این معنا دلالت دارد که: روایت های کنونی که از سوی ارتش و سپاه بیان می شود، به تنهائی برای توضیح واقعیات تاریخی جنگ ایران و عراق کافی نیست.

به نظرم تأکید بر موضوعات و روشهای یاد شده در درازمدت موجب شکل گیری «روایت های متکثر» از جنگ ایران و عراق خواهد شد. ضمن اینکه مناقشه سیاسی درباره تصمیمات تاریخی در مقاطع سرنوشت ساز، مانند وقوع، ادامه و پایان دادن به جنگ، تبیین عملکرد سازمانی ارتش و سپاه در جنگ، همچنان ادامه خواهد یافت و بر هرگونه روایتی از جنگ سایه خواهد انداخت و تغییر آن بسیار دشوار و نیازمند زمان و برخی عوامل دیگر است که باید جداگانه بررسی شود.