با نظر به مسایلی که مرحوم نخعی در این گفتگو مورد تأکید قرار داده است، نقد و بررسی نظرات وی در ادامه مورد اشاره قرار خواهد گرفت:

1- تاکید مرحوم نخعی در این گفتگو، بر احاله زمان آغاز تاریخ نگاری جنگ به آینده، همانند نظر عباس اقبال است که در ایران رواج یافته است. طبق این نظریه؛ باید 50 سال پس از واقعه، برای تاریخ‌نگاریِ آن اقدام کرد. منطق حاکم بر نظریه عباس اقبال، تابع این فرض است که وقایع تاریخی پیامدهایی دارد که ابعاد واقعه را روشن می کند و این امر با گذشت زمان قابل حصول است. به این معنا که باید واقعه با آشکار شدن پیامدهای ان به تمامیت برسد و سپس برای تاریخنگاری آن اقدام کرد. علاوه بر این، تاریخ را باید با بی طرفی نوشت و تحقق این مهم، با گذشت زمان و کاهش تعلقات و عدم حضور «تاریخ سازان» عملی خواهد شد. تفکر تاریخی عباس اقبال برای تاریخ‌نگاری، تا اندازه ای تحت تأثیر نظریه اثبات گرایی است، ضمن اینکه نام برده در متنِ هیچ حادثه بزرگ تاریخی، همانند آنچه در دوران اخیر با انقلاب و جنگ روی داده است، قرار نداشت تا اهمیت حضور مورخ در زمان واقعه و تأثیر آن در ادراک از واقعه و نگارش تاریخ آن را تجربه کند. چنانکه احمد کسروی  به دلیل حضور در زمان واقعه، تاریخ تأثیرگذار مشروطیت را نوشت. ...

   دکتر هادی نخعی در مهرماه سال 1386 در گفتگو با «کتاب ماه تاریخ و جغرافیا»، در مورد تاریخ‌نگاری جنگ ایران و عراق نظراتی را طرح کرده است که محورهای مهم آن به شرح زیر است:

 وی درباره زمان و چگونگی آغاز تاریخ نگاری جنگ، می‌گوید: «هنوز نمی‌توانیم بگوییم که کما هو حقه داریم کار تاریخ نگاری جنگ می کنیم، چراکه جنگ هنوز به طور کلی تمام نشده است.» وی سپس درباره هدف و اولویت‌های آنچه انجام شده و می شود، تاکید می کند: «اولین و مهمترین هدف ما این بوده است که "تحریف" صورت نگیرد.»(1)

مرحوم نخعی درباره جهت گیری و روش پژوهش و جایگاه اهتمام به نظریه پردازی می‌گوید: «من تصوّر می کنم در بررسی جنگ ایران و عراق، پژوهش های مبتنی بر نظریه فعلاً تقدّم ندارد، به این علت که وقتی مواد خام و داده ها در خطر تحریف باشند، کسانی که همین داده های محرّف را در قالب تئوری و نظریه می‌ریزند، دچار اشتباهات اساسی می شوند. بنابراین مقدم بر انتخاب نظریه، کوشش برای بازنگری و ترسیم حتی‌المقدور واقعی «چگونگی» این جنگ است.»(2) وی با پیش فرضی که از مفهوم تحریف دارد، درباره مصداق تحریف می‌گوید: «هرچه بیشتر گزینشی عمل کنیم، بیشتر به تحریف تن داده ایم؟ ... باید مواظب این خطر بود که نظریه چیزی را بر وقایع تحمیل نکند.»(3) از نظر نخعی؛ نظریه پردازی بمثابه تحریف جنگ است. وی درباره رویکرد تاریخی و روش بررسی‌ها می‌گوید: «نمی توان دیروز را با نگاه امروز دید.»(4)

 با توجه به ایجاد پرسش درباره جنگ و ضرورت پاسخ به آن، نخعی درباره روش مواجهه با پرسش‌ها می‌گوید: «پرسش های جنگ (چرا و چگونگی شروع، ادامه و پایان جنگ) باید به دو بخش چرا و چگونه تفکیک شود. مرکز، پاسخگویی به بخش چگونه را مقدم دانست.(5) ما اگر صرفاً غرق سوال های روز شویم، از واقعیات دور خواهیم ماند.»(6)

ادامه دارد ...

پاورقی:

1- مهندس هادی نخعی- مهر 1386- کتاب ماه تاریخ و جغرافیا- شماره 133- ص 15

2- همان- ص 21

3- همان- ص 23

4- همان- ص 22

5- همان- ص 22

6- همان- ص 25

مطالب مرتبط:

+ نقدی بر «تفکر تاریخی» مرحوم دکتر نخعی - قسمت اول

   پس از درگذشت مرحوم دکتر هادی نخعی، مطالبی را در یادداشت‌های متفاوتی نوشتم و بر این پرسش تاکید کردم که؛ با گذشت زمان و فرونشستن غبار تأثیرات و تالّمات روحی، برای غلبه بر فراموشی نام‌ها و موضوعات، چه باید کرد؟ در پاسخ به پرسش یادشده، به نتیجه رسیدم که باید درباره مبانی نظری و روش‌شناختی، همچنین نتایج تحقیقات افرادی که در حوزه تاریخ نگاری جنگ «صاحب سبک» و تأثیرگذار بوده‌اند، بحث و گفتگو کنیم.

 یادداشت حاضر به نقد و بررسی گفتگوی مرحوم دکتر نخعی با «کتاب ماه تاریخ و جغرافیا» اختصاص دارد که در سال 1386 انجام شده است. بنظرم در میان مجموعه افرادی که در حوزه تاریخ نگاری جنگ تلاش کرده‌اند، مرحوم نخعی یکی از افراد صاحب نظر و تاثیرگذار بوده است، چنانکه روش شناسی تاریخ نگاری جنگ در سپاه، بدون نقش و فعالیت وی، چیزی غیر از آن بود که امروز هست. به همین دلیل، با بررسی روش شناسی تاریخ نگاری جنگ، می توان با بخشی از میراث نظری و عملی مرحوم نخعی آشنا شد و از این طریق علاوه بر طرح مباحث روش شناختی در حوزه تاریخ نگاری جنگ ایران و عراق، نام وی را احیاء و زحماتش را پاس نهاد.

  نقد و بررسی گفتگوی مرحوم نخعی را با این هدف انجام دادم تا راه برای نقد و بررسی «روش شناسی تاریخ‌نگاری جنگ» بعنوان «معرفت درجه دوم» گشوده شود و نام و زحمات عزیزانی که بهترین لحظات و عصاره زندگی خود را در این مسیر گذاشتند، در گرد و غبار گذشت زمان، دچار فراموشی نشود. امیدوارم دوستان و شاگردان دکتر نخعی با استقبال از موضوع و روش مورد بحث، برای گشایش افق در حوزه تاریخ و تاریخ‌نگاری جنگ، همراهی کنند. در ادامه نقد و بررسی گفتگو مرحوم دکتر نخعی خواهد آمد.

ادامه دارد ...

مطالب مرتبط:

+ نقدی بر «تفکر تاریخی» مرحوم دکتر نخعی - قسمت دوم

+ نقدی بر «تفکر تاریخی» مرحوم دکتر نخعی - قسمت سوم

اشاره

 اولین دوره دوسالانه انتخاب آثار برتر پژوهشی دفاع مقدس و مقاومت تحت عنوان «جایزه سردار سپهبد شهید قاسم سلیمانی»، با مدیریت مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس روز سه شنبه 14 بهمن 99 در سالن خلیج فارس موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس برگزار شد.

اختتامیه اولین دوره دوسالانه انتخاب آثار برتر پژوهشی دفاع مقدس

موضوع قابل توجه در مراسم اختتامیه، تمرکز بر روی «مسئله پژوهش و الزامات آن» با انتقاد از غلبه «رویکرد خاطره محور» بود. به اعتبار محتوای گزارشِ دکتر محسن پرویز دبیر مراسم، همچنین بیانیه پایانی که از سوی دکتر نائینی خوانده شد و سخنرانی سردار باقری رئیس ستادکل نیروهای مسلح، به نظرم مطالعات جنگ ایران و عراق با رویکرد جدید و متفاوت با گذشته مورد توجه قرار گرفت که به برخی نکات آن اشاره خواهم کرد:

1- جامعیت نظرات سردار باقری و موضوعاتی که در این سخنرانی طرح شد، به ویژه تاکید ایشان بر رویکرد «مسئله محوری» در پژوهش و آسیب شناسی وضعیت کنونی، بنظرم با سخنرانی هیچکدام از مسئولین نظامی در سال‌های اخیر قابل مقایسه نیست. بهمین دلیل باید در انتظار تغییر در رویکرد و روش های کنونی در مطالعات جنگ ایران و عراق بود. ضمنا متن خلاصه شده این سخنرانی در ادامه خواهد آمد.

2- رویکرد انتقادی به روش خاطره محور، با تاکید بر ضرورت پژوهش، در سخنان و بیانیه پایانی مراسم بسیار برجسته بود و تا کنون به این شکل در یک مراسم رسمی طرح نشده بود. به همین دلیل حتی اگر روند اهتمام به خاطره گویی همچنان ادامه داشته باشد، اما توجه به ضرورت پژوهش و تفاوت آن با بیان خاطرات، بصورت تدریجی در نهادهای نظامی تأثیر اساسی در تفکیک دو رویکرد متفاوت به تجربه تاریخی و راهبردی جنگ، خواهد گذاشت.

3- با توجه به مباحث طرح شده، بنظرم مسئله اساسی، چگونگی پیگیری و تحقق رویکر پژوهشی «مسئله محور» به جنگ ایران و عراق است که در سخنرانی سردار باقری مورد تاکید قرار گرفت. هم اکنون تعریف تجربه تاریخی و راهبردی جنگ در چارچوب مفهوم «دفاع مقدس» بیشتر از رویکرد فرهنگی و خاطره محور به جنگ پشتیبانی می کند، در حالیکه الزامات مسئله محوری در مطالعه تجربه جنگ با عراق، تعریف مسئله جنگ بعنوان یک «مسئله استراتژیک» است که هم اکنون مغفول واقع شده است. بدلیل ماهیت جنگ و در اختیار داشتن اسناد جنگ در نیروهای مسلح، همچنین ضرورت استفاده از تجربیات نظامی، مطالعه جنگ در چارچوب ملاحظات راهبردی و با نظر به آینده، تنها در نیروهای مسلح  قابل پیگیری و مدیریت است.

4- با پذیرش نظرات سردار باقری مبنی بر تفاوت نظرات رزمندگان با وجود حضور در یک صحنه مشترک،  اهتمام به وجوه فرهنگی- تاریخی جنگ که بازنمائی «دفاع مردمی» در جنگ است و در چارچوب مفهوم دفاع مقدس تعریف می شود، با روش کنونی قابل تعمیق و گسترش نیست. به نظر می رسد با محدود کردن روایت ها در چارچوب یک روایت غالب، دامنه مخاطبین محدود و میزان اعتماد به روایتها کاهش خواهد یافت. در واقع همانند دوران جنگ که مردم در جنگ نقش و مشارکت گسترده و تأثیرگذار داشتند، هم اکنون نیز باید روایت های خود را همراه با رویکرد انتقادی به تجربه گذشته بیان کنند.

5- مقابله با تحریفات، دروغ و مبالغه گویی درباره وقایع تاریخی جنگ، تنها از طریق گسترش دامنه روایت ها و استفاده از پژوهش اسنادی- استدلالی، قابل پیگیری است. استفاده از «روش های قضایی» برای مقابله با روایتگر تحریف و تحریفات، در حالیکه نسلِ جنگ حضور دارند و می توانند از «عقلانیت» حاکم بر تصمیم گیری‌های جنگ دفاع کرده و پاسخگوی پرسش‌های نسل حاضر و آینده باشند، با منطق حاکم بر «پژوهشِ مسئله محور»، همچنین  مشارکت مردمی و فراگیر در جنگ، تناقض دارد.

6- با توجه به ماهیت جنگ و تکرارپذیری آن در آینده، «تعیین جهت گیری» مطالعات جنگ و روش بررسی موضوعات و مسائل آن در نیروهای مسلح، لازمه ساماندهی رویکرد و روش پژوهشی به مسئله جنگ است. به این اعتبار «نگاه به آینده» و جنگ پژوهی به جای تاریخ پژوهی، باید جایگزین تفکر تاریخی و مناقشه آمیز به جنگ شود. چنانکه استفاده از تجربه گذشته برای پاسخ به نیازهای اینده بدون « نقد و بررسی» قابل حصول نخواهد بود.

اشاره:

   در یادداشت گذشته با عنوان «چرایی و چگونگی شکل گیری تاریخ نگاری جنگ در سپاه»، این احتمال مطرح شد که اگر روش تحلیل در سپاه شکل می‌گرفت، شاید به دلیل موضوع و روش، اسناد جنگ جمع آوری و نگهداری نمی‌شد و امروز سپاه از چنین «مرکز اسنادی» در حوزه جنگ ایران و عراق برخوردار نمی شد. پیرو مطلب یاد شده، در این یادداشت روش بررسی و انتشار اسناد جنگ در سپاه مورد بررسی قرار گرفته است.

***********

تاریخ‌نگاری جنگ ایران و عراق در سپاه، از نظر رویکردی- روشی، بر پایه مقابله با تحریف تاریخ جنگ و دیگری؛ از طریق جمع آوری اسناد و تهیه گزارش های مستند و نقلی شکل گرفته و تداوم یافته است. ماهیت دفاعی جنگ که در چارچوب انقلاب تعریف شد و رویکرد سیاسی به تاریخ نگاری جنگ که با هدف مقابله با تحریف آغاز شد، در مجموع زمینه های غلبه رویکرد سیاسی- تبلیغاتی به جنگ و تاریخ نگاری جنگ را فراهم کرد.

   شکل گیری فرآیند تاریخ‌نگاری جنگ در سپاه، با حضور راویان در مناطق جنگی و قرارگاه های فرماندهی، مشاهده، مصاحبه با فرماندهان و رزمندگان، همچنین تهیه گزارش و سپس انتشار کتاب در درون دفتر سیاسی سپاه انجام شد. رویکرد اولیه و خاستگاه تاریخ نگاری جنگ در سپاه، مهمتر از آن؛ شرایط سیاسی و نظامی کشور در برابر تجاوز دشمن و ضرورت دفاع مردمی در برابر عراق، در عمل موجب  غلبه رویکرد سیاسی- تبلیغاتی به تاریخ نگاری جنگ شد. در این میان استفاده از روش مستند و نقلی، بیش از آنکه حاصل تعریف مسئله جنگ در ساختار نظامی سپاه و انتخاب روش مناسب باشد، تابع سنت تاریخ نگاری در ایران بود. در ارتش هم تاریخ نگاری بر اساس اسناد و گزارش ثبت وقایع شکل گرفته و پس از جنگ در واکنش به روش سپاه در طرح مسائل، آثار تهیه و منتشر شده و بهمین دلیل تحت تأثیر ملاحظات سیاسی و نه نظامی راهبردی قرار گرفته است. این موضوع در کتاب نقد و بررسی «مسائل اساسی جنگ در آثار ارتش» تا اندازه ای توضیح داده شده است.

   مسئله قابل توجه این است که؛ وجوه دوگانه تاریخ نگاری جنگ به لحاظ رویکردی- روشی، نسبتی با هم نداشته و به تدریج آشکار شده است. با وجود اسناد جنگ در مرکز اسناد دفاع مقدس در سپاه، شامل نوارهای ضبط شده از مراحل بررسی، طرح ریزی، تصمیم گیری و فرماندهی عملیات تا اسناد و کالک های عملیاتی، همچنین برخورداری ارتش از اسناد جنگ، کتاب های منتشر شده از سوی مراکز ارتش و سپاه، حداقل تا یک دهه پس از جنگ بیشتر با رویکرد سیاسی- تبلیغاتی تهیه و منتشر می شد و هیچ‌گونه اثر مستقلی بر اساس اسناد تهیه شده در زمان جنگ، قابل مشاهده نیست. انتشار روزشمار جنگ در سپاه و بعدها در ارتش، نخستین آثاری است که به اسناد مکتوب جنگ توجه شده، در حالیکه ارزش اسناد مرکز تحقیقات جنگ در سپاه، به اسناد شفاهی شامل نوار جلسات و گفتگو با فرماندهان در زمان جنگ است. با وجود اینکه اسناد در اختیار مرکز بود و به برخی یگان ها برای آماده سازی و بهره برداری ارسال شد، هیچگونه اثر مستقلی از این اسناد و یا نقد و بررسی آن تا کنون منتشر نشده است. در این میان کتاب «همپای صاعقه» که به عملکرد لشکر 27 محمد رسول الله (ص) اختصاص دارد، نخستین کتاب تحقیقاتی با استفاده از اسناد شفاهی مرکز است. هر چند نویسنده محترم غیر از مقدمه، هیچ گونه توضیحی درباره روش تهیه نوارهای مورد ارجاع و راوی آن نکرده است.

   با این توضیح، مرکز اسناد با برخورداری از اسناد شفاهی و مکتوب، دو گزینه در پیش رو دارد: نخست؛ تهیه و انتشار اسناد با رویکرد و تحلیل تاریخی و دیگری؛ استفاده از اسناد برای بررسی های نظامی و راهبردی است. رویکرد مناسب را به دو اعتبار باید انتخاب کرد: نخست؛ پرسشگری جامعه درباره روش تصمیم گیری و اقداماتی که در زمان جنگ صورت گرفته و دیگری؛ نیازمندی های راهبردی نیروهای مسلح در برابر چالش های کنونی و آینده. تداوم رویکرد سیاسی- تبلیغاتی به جنگ نه گذشته را آنچنان که واقع شده، توضیح می دهد و نه از نیازمندی‌های کنونی پشتیبانی می‌کند و نه پاسخگوی نیازهای آینده است. محصور کردن گذشته در گذشته و بررسی های سیاسی- تبلیغاتی و مناقشه آمیز، تاریخ را در تاریخ دفن خواهد کرد.

مطالب مرتبط:
+ مطالب مربوط به تاریخ نگاری جنگ

اشاره: 

   در فرصتی که برای دیدار با دکتر نائینی؛ رئیس محترم مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس فراهم شد، درباره وضعیت مرکز و گسترش پروژه های تحقیقاتی و نشست‌های تخصصی گفتگو کردیم. با توجه به تأسیس تاریخ‌نگاری جنگ در سپاه در خرداد سال 1360، به ایشان پیشنهاد کردم باید هویت تاریخ نگاری جنگ را در سپاه و کشور، با نظر به مفاهیم و مبانی نظری و روش شناسی، بعنوان چارچوب و خطوط اصلی اقدامات انجام شده در حوزه تاریخ نگاری جنگ و برنامه ریزی برای «مطالعات جنگ در آینده» حفظ کرد. این مهم با برگزاری نشست‌های تخصصی در سالروز تاسیس تاریخ نگاری جنگ در سپاه در خردادماه، قابل دستیابی است. یادداشت حاضر را با نظر به همین ملاحظات نوشته ام که در ادامه خواهد آمد.

   با وجود آنکه پس از مرگ عزیزانمان، ازجمله مرحوم دکتر هادی نخعی، تأثرات روحی اولیه به تدریج کاهش یافته و امکان نگاه به تفکر و عملکرد آنها را برای ما فراهم می کند، در عین حال گرد و غبار برآمده از گذشت زمان و تغییر شرایط، موجب غفلت از  ضرورت تأمل و بازبینی تلاش ها و اقدامات آنها می شود. در برابر این دوگانگی اجتناب ناپذیر چه باید کرد؟

حوزه مطالعات جنگ به اعتبار مسئله امنیت ملی و تاریخ نگاری ابعاد سیاسی- نظامی آن، دو موضوع اساسی است که راویان جنگ در مرکز «مطالعات و تحقیقات جنگ» در سطوح و با روش مختلف به آن پرداخته اند. بنابراین برای شناخت رویکردها و روش‌های مورد استفاده و تداوم آن، باید نسبت به تلاش‌های راویان شامل تفکر و عملکرد پژوهشی آنها در این حوزه، توجه صورت بگیرد.

این مهم یا به شکل ساختاری باید از سوی مرکز اسناد صورت بگیرد که از سوی راویان بنیانگذاری و توسعه داده شده است، یا در چارچوب هویت «کانون راویان» انجام شود. در واقع الزامات و نیازمندی های این بررسی و نتایج آن بیش از آنکه فردی و یا خانوادگی باشد، باید بصورت ساختاری و روشمند انجام شود.

با ملاحظه یاد شده، فرصت را مغتنم شمرده، می خواهم از جایگاه مرحوم دکتر هادی نخعی در مطالعات جنگ یاد کنم. به نظرم نخعی در حوزه مطالعات جنگ به دلایلی که به آن اشاره خواهم کرد، یک استثناء و متمایز از دیگران بود. این باور را از ابتدا داشتم و به مناسبت های مختلف بیان می کردم. چنانکه در یک جلسه، مرحوم دکتر اردستانی سئوال کرد؛ منظورت چیست که همیشه این موضوع را طرح می کنی؟ نمی دانم آیا فرصت شد تا به ایشان پاسخ بدهم یا خیر، ولی برای روشن شدن این موضوع و اهمیت آن، می توان به فرآیند مطالعات و نتایج عملکرد مرحوم نخعی رجوع کرد.

1- مرحوم نخعی به لحاظ شخصیتی، چند ویژگی اساسی داشت که شامل؛ سخت کوشی و پشتکار چشم گیر، فکر عمیق و توانایی بررسی موضوعات، در دو سطح جزیی و کلان بود. مطالعه آثار وی در زمینه های مختلف از جمله درباره نقش گروه های سیاسی و کارکرد سیاسی- امنیتی آنها علیه انقلاب، در میان دوستان و همکاران دفتر سیاسی سپاه متمایز است و می تواند ابعاد فکری و روشی نخعی را آشکار کند.

2- تلاش های مرحوم نخعی در حوزه «روش شناسی» مطالعه جنگ ایران و عراق، نقش اساسی در شکل گیری ساختار پژوهشی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ و روشمندی تلاش راویان و پژوهشگران داشت. بر این باور هستم که بدون تلاش‌های فکورانه و سخت کوشانه و پیگیرانه نخعی، شاکله و روش تاریخ نگاری جنگ شکل نمی‌گرفت، چنانکه ساختار پژوهشی روزشمار جنگ نیز به سرنوشت روشنی منتهی نمی‌شد.

اگر آنچه ذکر شد بعنوان خطوط کلی تلاش های فکری و عملی مرحوم دکتر نخعی در سطح رویکردی و روش‌شناختی محسوب شود، ضرورت پرداختن به اندیشه و عملکرد وی در حوزه مطالعات جنگ، بیش از گذشته روشن می شود.

مطالب مرتبط:
+ در فراق راوی و پژوهشگر جنگ ایران و عراق؛ به بهانه دومین سالگرد مرحوم دکتر هادی نخعی
+ تأملی بر حیات فکری دکتر نخعی؛ نظر به گذشته یا آینده
+ به یاد بنیان‌گذاران؛ یادداشتی درباره موسسین دفتر سیاسی سپاه
+ در رثای زندگی؛ به بهانه فراق «راوی جنگ»

   در حالیکه نزدیک به چهار دهه حیات فکری مشترک برای اهتمام به تاریخ نگاری جنگ ایران و عراق، از طریق توصیف و تحلیل وقایع، موضوعات و مسایل جنگ ایران و عراق داشتیم، ابتدا کنار آمدن با بیماری او دشوار بود و سپس مشاهده مرگ تدریجی اش و پس از آن، فراق غم انگیزش که همچنان سایه افکنده است.

اکنون مسئله اساسی، چگونگی مواجهه با گذشت روزها و سال های فراق است که خارج از اراده ما خواهد گذشت، در حالیکه یاد و خاطره او نیز با پذیرش واقعیت تلخ مرگش در غبار زمان کمرنگ خواهد شد. پرسش این است که چگونه می توان تلخی واقعیت مرگ مرحوم دکتر هادی نخعی؛ «راوی متعهد جنگ ایران و عراق»، «پژوهشگر خلّاق در حوزه علوم سیاسی و تاریخی» و «معلم پرتلاش دانشگاه» را به ضرورت یادآوری از او تبدیل کرد؟ به نظرم مشکل ما در نحوه مواجهه با مرگ عزیزانمان نیست، زیرا بمثابه یک واقعیت تلخ و ناگوار سرانجام خواهیم پذیرفت، بلکه مسئله، چگونگی مواجهه با روزها و سال‌های روبه افزایش فراق پس از مرگ است. بنابراین در حالیکه لحظات و تجربیات زندگی با آنها و حتی لحظات تلخ فراق، تدریجاً رنگ می‌بازد، برای غلبه بر آن می توان به حیات فکری و پژوهشی ایشان توجه کرد.

به این اعتبار مهمترین دلیل ضرورت اندیشه ورزی درباره زیست فردی و جمعی مرحوم نخعی، برپایه تأثیرگذاری تفکر، روش و اخلاق پژوهشی ایشان است که مورد اجماع قرار دارد. این مهم از طریق مشاهده مدیریت، اندیشه ورزی و روشمندی ایشان در مواجهه با افراد و انتشار متون سیاسی، اجتماعی و نظامی قابل حصول است. مرحوم نخعی در حوزه سیاست، تاریخ و جامعه اندیشه ورزی می کرد و در این زمینه ها مطالعات عمیق و بهم پیوسته ای داشت که به شکل های مختلف منتشر شده است.

به نظرم مشخصه اخلاق و روش پژوهشی ایشان توجه به جزئیات و ارتباط مولفه‌های مختلف با یکدیگر و منظومه‌سازی از طریق مفهوم بندی و چارچوب بندی به صورت روشمند بود. ملاحظه یاد شده از مهمترین عوامل تسهیل کننده در نظریه پردازی است که دکتر نخعی از این مشخصه برخوردار بود.

مرحوم نخعی در کنار زندگی روزمره، فکر و پژوهش نمی‌کرد، بلکه با پژوهش و فکر زندگی می‌کرد. مهمترین نشانه سلوک و زندگی فردی و اجتماعی ایشان، بی توجهی به عنصر زمان و به نوعی غلبه بر زمان بود. هم در بیشتر اوقات زندگی خود درگیر پژوهش و اندیشه ورزی کرده بود و هم فراتر از زمان به موضوعات و مسایل توجه داشت و همواره میان گذشته، حال و آینده پیوند برقرار می کرد.

دکتر نخعی در به سامان رساندن نتایج گزارش راویان و انتشار آثار مرکز از طریق روشمندی و مفهوم بندی وقایع، نقش بی‌بدیل و تعیین کننده ای داشت. این ادعا که مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس بدون حضور موثر و تعیین کننده مرحوم دکتر نخعی سرنوشت دیگری پیدا می کرد، نه تنها گزافه گویی و مبالغه آمیز نیست، بلکه تنها بخش اندکی از تلاش ها و زحمات ایشان را آشکار می کند.

روحش قرین رحمت حق

مطالب مرتبط:
+ در رثای زندگی؛ به بهانه فراق «راوی جنگ»
+ تأملی بر حیات فکری دکتر نخعی؛ نظر به گذشته یا آینده؟
+ به یاد بنیان‌گذاران؛ یادداشتی درباره موسسین دفتر سیاسی سپاه
+ برای بزرگداشت دوستان سفر کرده و غافله در راه، چه باید کرد؟

   اسناد و مدارک جمع‌آوری شده در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، گزارش‌های نوشته شده در زمان جنگ در قرارگاه‌های فرماندهی جنگ، همچنین آثار منتشره و مهمتر از آن؛ ساختار و شالوده سازمانی و روش‌شناختی حوزه تاریخ نگاری جنگ در کشور و در مرکز اسناد، ریشه در رویکرد و روش‌، باور داشت و تلاش‌های نسلی دارد که برخی بزرگان و موسسان آن، ازجمله دکتر نخعی و دکتر اردستانی، هم اکنون چهره در نقاب خاک دارند و برابر تقدیر الهی باید در انتظار از دست دادن سایر دوستان و همراهان بود. ...

   خبر درگذشت دوست و برادر گرامی، راوی و محقق تاریخ جنگ و مدیر مرکز اسناد دفاع مقدس، چنان غافلگیر کننده و شوک آور بود که گویی زمان برای ما، همانند قلب او، در یک لحظه متوقف شد. با این تفاوت که ما از فرصت زندگی دوباره برخوردار شدیم،  دریغا که دفتر زندگی تاریخ نگار جنگ، در میانه راه زندگی، برای همیشه ی تاریخ بسته شد!

آنچه در این میان حیرت آور است و در لحظاتی حتی فرصت و امکان گریستن را از ما گرفت، فرارسیدن مرگ یک عزیز، بعنوان پایان بخش زندگی نبود، زیرا که مرگ در تقدیر هر آن چیزی است که در عالم وجود پیدا کرده است، بلکه احاطه مرگ بر زندگی، به شکل غافلگیر کننده، موجب ادراک «مرگ در عین زندگی» و ضرورت تذکر «موتوا قبل أَن تموتوا» (بمیرید قبل از آنکه بمیرید) شد.

درگذشت بسیار حزن انگیز و جان سوز «یار دیرین» تذکر الهی است که تا مرگ را در درون لحظات زندگی جستجو و فرصت های آن را دریابیم.

با طلب مغفرت برای «مرحوم دکتر حسین اردستانی» و آرزوی صبر و اجر برای خانواده گرامی آن عزیز و تمامی دوستان و وابستگان که در سوگ از دست دادن ناگهانی او نشسته اند.

مطالب مرتبط:
+ یادداشتی از مرحوم دکتر حسین اردستانی