زبان گفتاری و نوشتاری در بیان موضوعات و معانی، صرفا به مثابه ابزار در روایت از وقایع جنگ ایران و عراق نیست، بلکه زبان، شیوه تفکر و صورتی از تفکر است که با زیست فردی- اجتماعی در زمانه جنگ نسبت دارد و با تغییر «زمانه»، دستخوش تغییر می شود. برای روشن شدن نسبت زبان با روایت از تاریخ، می توان زبان گفتاری و نوشتاریِ سال های جنگ، از سوی افراد و نهادهای خاص را با دوره جدید مقایسه کرد.

با این مقدمه اجمالی، تأکید بر روایت جدید به معنای اراده جدید برای تغییر در باورها و روش مواجهه با واقعیات تاریخی جنگ ایران و عراق و باز روایت آن نیست، زیرا روایت ها به معنای توضیح درباره زیست مشترک در ساحت اندیشه و زندگی یک نسل، بخشی از زندگی و نه بیرون از آن است. به این معنا  در صورت تغییر در زیست فردی و اجتماعی، روایت ها به معنای نگرش جدید شکل می گیرد و جایگزین می شود.

آنچه در این یادداشت نوشته ام با نگاه از بیرون به تغییر در روایتهای جنگ نیست، بلکه ضرورت باور و توجه  به  فرآیند تغییر است. زیرا بی توجهی به ضرورت های تغییر و باز روایت وقایع بزرگ تاریخی، مانند جنگ و انقلاب، قرار گرفتن در حاشیه و خارج شدن از مسیر زیست فردی- اجتماعی حاکم بر زمانه کنونی است.

با فرض باور به ضرورت تغییر در روایت ها به دلیل تغییر در زبان گفتاری و نوشتاری، بمثابه زیست فردی- اجتماعی، باید نادیده ها یا ناگفته های تاریخی را مورد توجه قرار داد و از روش های جدید برای آنچه تا کنون گفته و نوشته شده، برای باز روایت آن استفاده کرد. در ادامه به یک نمونه اشاره خواهم کرد.

پیش از این «آمار» از نتایج عملیات ها بمثابه گزارش از عملیات بیان می شد و به دلیل اهمیت اصل عملیات و باور به ضرورت انجام آن، اعداد در حاشیه قرار داشت و اصل انجام عملیات در کانون توجهات بود. امروز در باز روایت جنگ، اعداد به اعتبار تأثیر آن در چگونگی وقوع رخدادها باید مورد توجه قرار بگیرد. چنانکه تعداد نیروی انسانی و یگان های شرکت کننده در یک عملیات، تعداد و کیفیت ابزار و تجهیزات مورد استفاده و یا ارقام تخصیص یافته برای تأمین نیازمندی های جنگ و بسیاری از مورد دیگر برای تحلیل های نظامی و تاریخی، منجر به فهم عمیق‌تری از چگونگی و نتایج حاصله خواهد شد. تفاوت و چندگانگی در برخی آمارها در زمان جنگ حتی اگر به دلیل «ساختار جنگ مردمی»، در زمان جنگ اجتناب ناپذیر بود، پس از اتمام جنگ می تواند یک مسئله و موضوع پژوهشی، در کانون توجه قرار بگیرد و از این طریق یافته های تحقیق منجر به درک متفاوتی از تصمیمات، اقدامات و نتایج آن خواهد شد.

دفاع از وضعیت کنونی و درهم ریختگی اماری در برابر پرسش هایی که فارغ از هر انگیزه ای و بدون درک واقعیات و شرایط گذشته صورت می گیرد، نتیجه ای نخواهد داشت، بلکه باید از این طریق افق های جدیدی را برای پژوهش در جنگ و روایت‌های جدید گشود تا شناخت بهتری از گذشته حاصل شود. مهمتر آنکه ایجاد یک «مرجعیت رسمی» برای آمار، از طریق رفع نواقص کنونی، اجتناب ناپذیر است.

مطالب مرتبط:
+ روایت مستقل و جدید از جنگ؛ با کدام هدف، با کدام روش؟
+ ضرورت ها و الزامات روایت جدید از جنگ

اشاره:

1- نخستین بار درخواست برای نقد کانال جناب شیرعلی نیا بعنوان «پدیده جدید در حوزه بررسی جنگ ایران و عراق» از سوی روزنامه ایران و در شهریور سال 96 به اینجانب پیشنهاد شد که متنی را نوشتم و قرار شد پس از مصاحبه ایشان با روزنامه ایران متن نقد هم منتشر شود. به گفته روزنامه ایران جناب شیرعلی نیا از مصاحبه امتناع کرد و در نتیجه  انتشار یادداشت اینجانب هم موضوعیت خود را از دست داد. به دنبال فرصت دیگری بودم که در این میان به دلایلی انتشار یادداشت در کانال متوقف شد. در جلسه ای این موضوع را به جناب شیرعلی عرض کردم و در این باره گفتگو کردیم که با توجه به اظهارات ایشان مبنی بر ضرورت تلاش در فضای مجازی، با داعیه «روایت جدید و مستقل از جنگ»، پس از اصلاحاتی در یادداشت تهیه شده، برای انتشار آن اقدام کردم که متاسفانه در ابتدای یادداشت این موضوع اصلاح نشد که همین موضوع را هم در تماسی که جناب شیرعلی نیا پس از انتشار یادداشت با من داشت، بعنوان یک اشتباه به ایشان عرض کردم.

2- در یادداشتی که در نقد نوشتم، مایل بودم صورت مسئله کلی شامل: مفهوم «روایت مستقل و جدید از جنگ» و علت انتقاد و استقبال از آن روشن شود. به این معنا که آیا در کانال روایت جدید و مستقل منتشر می شود؟ چرا کانال مورد استقبال و انتقاد قرار گرفته است؟ متاسفانه از نقد روش شناسی درباره داعیه روایت جدید و مستقل، اینگونه برداشت شد که: آیا جناب شیرعلی نیا این ادعا را طرح کرده یا خیر؟ ایشان هم با وجود تماسی که داشتیم و یادآوری زمان و مکان طرح آن، هیچگونه نظری برای روشن شدن موضوع بیان نکردند و به یادداشت نقد هم پاسخ ندادند تا مشخص شود اگر ارزیابی من اشتباه است، از این طریق روشن و اصلاح شود. ایشان مسیر جدیدی را با دعوت به مناظره در رسانه ها گشودند! در حالیکه ما در فضای رسانه ای (سایت و کانال) درگیر نوعی گفتگو شده ایم و هنوز ایشان پاسخ نداده اند تا معلوم شود مسئله چیست و برای ادامه آن چه باید کرد؟ ضمن اینکه اینجانب همیشه از هر نوع گفتگو درباره مباحث تاریخی با ایشان و هر فر دیگری، چنانکه تا کنون انجام داده ام، استقبال کرده و خواهم کرد.

 3- در این یادداشت، بازتاب انتشار نقد کانال را بررسی کرده و در مطلب دیگری، پیشنهادی پیرامون نقد و بررسی یادداشت های ایشان مطرح کرده ام که منتشر خواهد شد. امیدوارم برخلاف یادداشت پیشین، نوشتار حاضر موجب شود بازتاب وقایع جنگ در فضای مجازی تا اندازه ای روشن شود که اساسا مسئله مخاطبین در فضای مجازی درباره مسایل و رخدادهای تاریخی، از جمله جنگ ایران و عراق چیست؟ لطفا ادامه مطلب را ملاحظه بفرمائید.

   نشست راویان جنگ با موضوع انتخاب هیئت امنا در تاریخ هشتم دیماه سالجاری، به منظور قانونمند کردن تشکل راویان جنگ، برگزار شد. در این نشست فرصتی فراهم شد تا در پاسخ به پرسش درباره کاستی‌های روایت موجود از جنگ، بعنوان یک روایت رسمی و غالب، به نکاتی اشاره کنم.

   به نظرم روایت کنونی از جنگ که در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، متکی بر اسناد و مشاهدات راویان دوره جنگ روایت می شود، به دو اعتبار نیاز به بازبینی دارد:

الف) راویان مرکز در زمان جنگ به دلیل رویکرد و روش سیاسی- تاریخی به وقایع جنگ، بخش مهمی از واقعیات جنگ را به شکل عمیق مشاهده و ثبت نکرده و در نتیجه در گزارش‌ها و آثار منتشر شده نیز بازتاب نیافته است. بعنوان مثال در آثار موجود، فرماندهی در جنگ بعنوان یکی از مهمترین موضوعات جنگ، برجسته و قابل مشاهده نیست. چنانکه فرماندهان جنگ آثار منتشر شده را بمثابه آئینه عملکرد خود و یگان تحت امر ارزیابی نمی‌کنند.

ب ) نسل جدید روایت موجود را برنمی‌تابد زیرا جنگ را از منظر وقوع و تهدید موجودیت و هویت جامعه ایران در سال‌های آغازین مورد ارزیابی قرار نمی دهد، بلکه مسئله این نسل، پیامدهای جنگ طولانی و فرسایشی است که به نتیجه مورد نظر مبنی بر سقوط صدام منتهی نشده و علت طولانی شدن آن مبهم است. به همین دلیل در نزد نسل جدید و احتمالا آینده، رویکرد انتقادی و پرسش‌زا  در نگرش به رخدادهای جنگ غلبه دارد.

   بر پایه ملاحظات یاد شده و با فرض صحت ارزیابی درباره ضرورت تغییر در روایت های موجود، پرسش این است که؛ چه باید کرد؟ به نظرم نقطه مشترک برای نسل گذشته و آینده، گذشته نیست که درباره آن مناقشه و پرسش می شود، بلکه آینده مشترک و احتمال تکرار جنگ است. بنابراین باید با نظر به نیاز آینده، تجربه جنگ گذشته را مورد بررسی نقادانه قرار داد و در چارچوب روایت جدید از جنگ، از درس های آن بهره برداری کرد.

مطالب مرتبط:
+ مطالب مربوط به روایت گری