گفتگوی آقایان مجید مختاری و محسن رخصت طلب، از راویان و پژوهشگران مرکز تحقیقات جنگ سپاه، با روزنامه اعتماد در تاریخ 26 مهر 1402، فارغ از آنچه بعنوان ترسیم شرایط سیاسی- نظامی کشور و تأثیر آن در وقوع جنگ، در پاسخ به پرسش‌ها گفته شده است، از منظر «دامنه و تنوع» پرسش‌های طرح شده در باره علت وقوع جنگ اهمیت دارد که، با استناد به نظرات و تحلیل افراد مختلف و اسناد موجود، صورت گرفته است. وضعیت یاد شده که بعبارتی اجتناب ناپذیر است، ناظر بر وجود یک دشواری اساسی در تبیین و تاریخ‌نگاری «علت وقوع» جنگ ایران و عراق است که موجب نگارش این جستار شده است. در این گفتگو پرسش‌های متنوع با نظر به آنچه در جامعه وجود دارد، طرح شده است، در حالیکه روشن نیست آیا پرسش کننده به نظرات باور دارد و صحت آن را در این گفتگو به آزمون گذاشته است یا بدنبال نقد این نظرات است؟ ...

عنوان این یادداشت دربردارنده یک پرسش اساسی درباره ارزیابی علت وقوع جنگ در شهریور سال 1359 است که به دو بخش قابل تقسم می باشد:

اول: اگر علت وقوع جنگ با رجوع به «شرایط» و تأثیر آن بر تغییر موازنه نظامی و عدم تجربه مدیریتی مورد تأکید قرار بگیرد، در واقع تأثیر پیروزی انقلاب با تغییر در نظم سیاسی در کشور و تضعیف قدرت نظامی، شرایط را برای تسهیل در تصمیم گیری عراق برای حمله به ایران فراهم کرد . ادبیات این نظریه در گفتار و نوشتار موجود قابل مشاهده می باشد.

دوم: اگر بر روی «هدف و ماهیت جنگ»، به معنای استفاده عراق از قدرت نظامی علیه ج.ا.ایران، بعنوان عامل موثر در فراهم شدن زمینه‌های علت وقوع جنگ تأکید شود، در واقع نگرانی از تثبیت و گسترش انقلاب نقش مهمی در وقوع جنگ داشته است. ادبیات این نظریه نیز در گفتار و نوشتار موجود قبل مشاهده می باشد.

با فرض وجود اجماع درباره علت وقوع جنگ در چهارچوب نظریه «پیوستگی جنگ با انقلاب»، با تغییر در شرایط و نگرانی از پیامدهای پیروزی انقلاب در ایران، استفاده از این نظریه علاوه بر فرهم کردن امکان تبیین تاریخی از علت وقوع جنگ در شهریور سال 1359، می تواند راهنمای مناسبی برای ترسیم چشم انداز بی‌ثباتی و تغییر نظام سیاسی در ایران باشد که زمینه های بحران امنیتی، تجزیه و جنگ را فراهم خواهد کرد.

مطالب مرتبط:

- مطالب مربوط به علل وقوع جنگ

  پرسش از چیستی یک پدیده اجتماعی یا مسئله ای مانند جنگ، با پرسش از علت و ضرورت پرداختن به آن، تفاوت دارد، هر چند بهم پیوسته است. به این معنا که «چیستی» نمی تواند بی ارتباط با علت باشد. هم اکنون پاسخ به پرسش از «چیستی جنگ»، با تجربه جامعه ایران از جنگ پیوند خورده است، چنانکه علت بررسی جنگ نیز متأثر از تعریف از چیستی و تجربه آن در گذشته و احتمال وقوع در آینده، مورد توجه قرار دارد.

اشغال و ویرانی های حاصل از جنگ، نتیجه حمله عراق به ایران بود. به این اعتبار تأثیر وقوع جنگ بر سرشت و سرنوشت جامعه ایران، موجب اهمیت علل و زمینه های وقوع  شده است.بررسی علل وقوع جنگ، چه با بررسی تاریخی و یا بررسی سیاسی- راهبردی، به معنای پرسش از چگونگی تبدیل تهدید به جنگ،در بررسی گذشته و برای پاسخ به نیازهای آینده اهمیت دارد و نمی توان نسبت به آن بی توجه بود، زیرا می تواند علل وقوع جنگ مجدد باشد. 

 ضرورت برخورداری از قدرت دفاعی- تهاجمی و بازدارنده، بیش از آنکه متاثر از فهم  چیستی جنگ باشد که هست، متاثر از تجربه یک جنگ و برداشتی است که از علل آن وجود دارد.  با این توضیح، هر گونه پاسخ به پرسش از چیستی یک پدیده مانند جنگ، در نسبت با علل وقوع و مهمتر از آن ضرورت های برآمده از تجربه یک جنگ، برای تامین نیازهای دفاعی- بازدارنده، در پیوند می باشد.