تعریف روش‌شناسی بررسی «مفاهیم اساسی» جنگ ایران و عراق در این یادداشت، بمعنای بررسی «تاریخ شکل گیری و تلاقی مفاهیم» با تحولات سیاسی، نظامی و امنیتی است. زیرا تأثیر شرایط و تجربه مواجهه با مسئله جنگ، موجب شکل گیری مفاهیم می شود. متقابلاً مفاهیم امکان فهم از شرایط و صورت‌بندی رخدادها و مواجهه با مسائل را فراهم می‌کند. با این توضیح، بدون استفاده از «مفاهیم»، امکان فهم از شرایط و صورت بندی تحولات وجود ندارد. چنانکه بدون وجود شرایط، امکان تجربه فهم از مسائل ایجاد نخواهد شد. ...

نقد و پرسش از وقایع تاریخی، حداقل در دوره معاصر همزاد تاریخ است، چنانکه تحریف تاریخ نیز چنین است. در عین حال پرسش این است که «نقد تاریخی» چرا و چه چیزی را از تاریخ باید هدف قرار دهد؟ پاسخ به پرسش را می توان براساس دو فرض مورد بررسی قرار داد:

1- مطالعه وقایع تاریخی، شامل تبیین و نقد تاریخی، بیشتر حاصل سنت های فرهنگی- تاریخی در نگرش به تاریخ و ضرورت پاسخ به نیازهای حال و آینده است، به همین دلیل وقایع و نتایج آن در زمان های متفاوت، بصورت یکسان مورد بررسی و نتیجه گیری قرار نمی گیرد. زیرا با تغییر در تفکر و روش نقد تاریخی، ظرفیت های جدیدی برای نقد و بررسی تاریخ ایجاد می شود و بخش های ناخوانده و ناگفته در تاریخ، مورد توجه قرار می‌گیرد و گفتمان های غالب و رایج به حاشیه می رود.

2- باید میان تاریخ به معنای تحقق واقعه در زمان و مکان، با سازوکارها و چگونگی عملکرد فاعلان در تاریخ، تفکیک صورت بگیرد.

 بر پایه مفروضات یاد شده، نقد از تاریخ به دو بخش کلی و در عین حال «بهم پیوسته» قابل تقسیم است که در ادامه به آن اشاره خواهد شد:

بخش اول: وقایع تاریخی پس از وقوع، به دلیل نتایج آن، محل نقد و پرسش قرار می گیرد. فرضاً پس از وقوع یا ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر، به دلیل پیامدهای آن، این پرسش به میان خواهد آمد که؛ آیا وقوع جنگ اجتناب‌ناپذیر بود؟ همچنین چرا جنگ پس از فتح خرمشهر ادامه یافت؟ برای روشن شدن علت طرح این پرسش ها که با نظر به نتایج واقعه است، فرضاً اگر حمله عراق به ایران یک هفته پس از وقوع به پایان می رسید و یا جنگ با عملیات رمضان به پایان می رسید، علت وقوع و یا ادامه جنگ مورد پرسش قرار نمی گرفت.

بخش دوم: فاعلان واقعه، بمعنای تصمیم گیرندگان و اقدام کنندگان، با نظر به نتایج و پیامدهای جنگ و از منظر تفکر و دلیل تصمیم گیری آنها، مورد پرسش قرار می گیرند. در واقع افراد بعنوان فاعلان واقعه، به دلیل نتایج و بیشتر در صورت شکست، مورد نقد قرار می گیرند.

مطالب مرتبط:
+ مطالب مربوط به تحریف تاریخ