درونمایه پرسش از نسبت زمان با تحقق رخدادها در زمان و مکان، براساس این فرض بنا شده است که طبق نظر کانت، تحقق عینی وقایع، مشروط به «زمان و مکان» است. همچنین در باره روایت از وقایع و رخدادهای تاریخی، تصریح می شود، ساختار تاریخنگاری و روایت بر منطق «زمان-واقعه» استوار است. با این مقدمه پرسش اساسی این است که؛ وقوع، تداوم و پایان جنگ در هشت سال جنگ، آیا به این معنا است که، زمان محدود کننده ظرفیت آغاز و پایان جنگ بود یا ظرفیت های جنگ دامنه و محدوده زمان را تعیین کرد؟ پرسش یادشده چنانکه اشاره شد، با فرض پیوستگی زمان با وقایع و تأثیر ظرفیت وقایع در ظهور، تداوم و پایان رخدادها می باشد که بیش از آنکه تاریخی باشد خاستگاه فلسفی دارد. در واقع مسئله ای که محل تامل و بحث قرار دارد، تاثیر «ظرفیت جنگ» بر تعیین محدودیت زمان و یا «ظرفیت زمان» بعنوان محدود کننده ظرفیت جنگ، می باشد. ...

   پیش از وقوع هر جنگی میان دو یا چند کشور، به دلیل شکل گیری شواهد و قرائن مبنی بر تشدید اختلافات سیاسی و اعلام مواضع، همچنین افزایش تحرکات اطلاعاتی و نظامی برای تأثیرگذاری بر تفکر و رفتار طرف مقابل، به همراه سایر اقدامات سیاسی و رسانه ای، گمانه زنی درباره «میزان احتمال جنگ» در رسانه ها و در میان کارشناسان و تصمیم گیرندگان افزایش می‌یابد. در این میان دلایل مختلفی مبنی بر وقوع یا عدم وقوع، همچنین در صورت وقوع، اهداف، سطح و نتیجه جنگ مورد گمانه زنی و ارزیابی مسئولین سیاسی و نظامی، همچنین کارشناسان قرار می گیرد.

دشواری‌های موجود در ارزیابی احتمال وقوع جنگ موجب می‌شود همواره نظرات و دلایل مختلف مورد تأکید قرار بگیرد که هیچ امری مانند گذشت زمان نمی تواند صحت نظرات را آشکار کند، زیرا هیچ کشوری از نیّات و اهداف خود برای جنگ به دلیل اهمیت غافلگیری، همچنین هزینه جنگ و پذیرش مسئولیت آن، سخن نخواهد گفت، بلکه از سوی مفسّرین و کارشناسان سیاسی، نظامی و امنیتی، بر اساس شواهد و قرائن موجود و با نظر به ریشه های سیاسی و تاریخی اختلافات میان طرفین، توانمندی نظامی و اهداف سیاسی بازیگران به همراه سایر مولفه ها، تحلیل و در این زمینه نتیجه گیری می شود.

چالش های یاد شده در پیش بینی احتمال وقوع جنگ، در بررسی‌های تاریخی و راهبردی، برای تبیین علل وقوع جنگ، به شکل دیگری وجود دارد. بعبارت دیگر به همان دلایلی که پیش‌بینی وقوع جنگ دشوار است، تبیین علل وقوع جنگ هم با چالش‌های خاصی همراه است. پیش بینی ناظر بر احتمال وقوع در زمان آینده است، در حالیکه تبیین علل وقوع جنگ، ناظر بر نسبت دادن وقوع جنگ به علت یا علل خاص در گذشته است.

تبیین «علت وقوع» جنگ با تاکید بر عوامل خاص، همانند «پیش بینی وقوع» جنگ دشوار است، با این تفاوت که پیش‌بینی در نسبت با زمان آینده است، در حالیکه تبیین علت وقوع در نسبت با زمان گذشته صورت می‌گیرد. کاستی های پیش بینی با گذشت زمان مشخص می‌شود، در حالیکه برای ارزیابی صحت علت وقوع در گذشته مرجعیت و معیار مشخصی جز اسناد و استدلال وجود ندارد. در واقع صحت پیش بینی احتمال وقوع یا عدم وقوع، پس از گذشت زمان مشخص می‌شود، در حالیکه در تبیین علت وقوع، عنصر زمان برای ارزیابی صحت تحلیل‌ها وجود ندارد. بنابراین «امکان سنجی» صحت پیش بینی در مقایسه با تبیین علل وقوع بیشتر  و در نتیجه اعتبار آن مقبولتر است، در حالیکه در بررسی های تاریخی و تبیین علل وقوع، هیچ شاخصی جز اسناد تاریخی به صورت گفتاری یا نوشتاری وجود ندارد.

به لحاظ روش شناسی، با توجه به امکان سنجش میزان صحت پیش بینی، در مقایسه با تبیین علل وقوع، پیش بینی را باید در چارچوب پویایی‌ مولفه های راهبردی و تبیین علل وقوع را بر پایه اسناد تاریخی انجام داد.

مطالب مرتبط:
+ شناخت وقوع جنگ؛ چرا و چگونه؟

اشاره:

   در بخش دوم، رخدادهای سیاسی و نظامی در مرزهای مشترک با عراق و برخی تحولات سیاسی و امنیتی در داخل کشور، در حدّ فاصل پیروزی انقلاب اسلامی تا حمله عراق، با استفاده از چارچوب مفهومی و نظریه های رایج درباره وقوع جنگ، در سه دوره زمانی جداگانه صورت بندی شد. در ادامه این گفتگو بخش دیگری از نقطه نظرات موجود درباره موضوع مورد بحث طرح شد که در ادامه خواهد آمد.