با گذشت نزدیک به دو نسل از زمان حمله عراق به ایران در شهریور سال 1359، به نظر می رسد در دو موضوع هم اکنون اجماع نسبی وجود دارد:

1) عراق متجاوز بود و به ایران حمله کرد.

2) با مشارکت مردم و نیروهای مسلح در دفاع، ارتش عراق در برابر ایران شکست خورد.

مفاهیم مورد اجماع بیانگر منطق پیروزی در جنگ است. در عین حال پرسش از امکان «اجتناب پذیری جنگ» از طریق مذاکره، ضرورت پایان دادن به جنگ با انتقاد از جنگ طولانی و فرسایشی، بیانگر اختلاف نظر درباره وقوع، ادامه و پایان جنگ است که ناظر بر رویکرد انتقادی به تجربه جنگ با عراق است. به میزان افزایش موارد مورد اجماع و کاهش موارد مورد اختلاف، میراث جنگ با عراق به عنوان تجربه زیسته جامعه ایران، ماندگار و راهنمای مواجهه با موارد مشابه در آینده خواهد شد. در غیر اینصورت ایجاد ابهام موجب تردید در مشارکت و تصمیم گیری در بزنگاه های تاریخی خواهد شد.

مطالب مرتبط:

- یادداشت ها و مطالب مربوط به تجربه جنگ

در حالیکه همچنان درگیر پاسخ به پرسشی هستم که در یادداشت‎های اخیر به آن اشاره کرده‎ام، هنوز روشن نیست تجربه جنگ اخیر غزه که با عملیات 7 اکتبر آغاز و با برقراری آتش بس، دوره اول آن به پایان رسید، چه پیامدهایی خواهد داشت. به این معنا که:

آیا تلاش برای برقراری تغییر نظم و معادلات منطقه‎ای بر پایه اقدام نظامی، به اقدامات سیاسی در منطقه محدود می‎شود و یا زمینه جنگ دیگری را در منطقه فراهم خواهد کرد؟

در هر صورت مشاهده تحولات نظامی و پیامدهای آن، نقطه آغاز نگرش جدید به تجربه جنگ با عراق است و استفاده از نتایج جنگ‎های اخیر و چشم‎انداز آینده آن، بیانگر ضرورت بازبینی دکترین و سیاست‎های دفاعی- امنیتی برای مواجهه با وضعیت‎های غیرقابل پیش‎بینی و متفاوت با گذشته است.

مطالب مرتبط:

- تغییر در شیوه تفکر تاریخی- راهبردی

- مطالب مربوط به قدرت منطقه ای ایران

در حالی که درباره نسبت تجربه جنگ اخیر با تجربه گذشته، در یادداشت‎های اخیرم طرح پرسش کردم، پس از پیشنهاد ترامپ برای گفتگو با ایران، برخی از نوشته‎ها ناظر بر مقایسه شرایط کنونی برای تصمیم گیری استراتژیک، همانند شرایط سال 1367 و پایان دادن به جنگ است. این ملاحظات نشان می دهد ما همواره در میان گذشته و آینده قرار داریم. به این شکل که از نقطه حال و نگرانی از آینده به گذشته و تجربیات آن رجوع و بر اساس آن، به ضرورت های آینده می پردازیم.

بنابراین نه می توان تنها با گذشته زندگی کرد و نه می توان به آینده، بدون نظر به گذشته، نگریست. در صورت شکل‎گیری چنین ادراکی از مفهوم زمان و بهم پیوستگی آن، می‎توان در شیوه تفکر و روش تاریخ‎نگاری و مطالعات استراتژیک تجدیدنظر کرد.

مطالب مرتبط:

- آزمون تجربه جنگ با عراق در برابر دشواری های مواجهه با تغییر در وضعیت استراتژیک

- جایگاه و نقش تجربه جنگ در مواجهه با تجربه جنگ آینده چیست؟

با از دست دادن سوریه بعنوان یکی از سرمایه های استراتژیک ج.ا.ایران در منطقه پس از 40 سال و پیامدهای آن در تغییر معادلات منطقه ای، بیش از گذشته درگیر این پرسش شده ام که: وضعیت کنونی ج.ا.ایران در منطقه، تا چه اندازه با وضعیت حاصل از تغییر موازنه نظامی در جنگ ایران و عراق، در بهار سال 1367 و تأثیر آن بر نحوه پایان جنگ و پذیرش قطعنامه 598 شباهت دارد؟ به نظرم بخشی از پاسخ به این پرسش‎ها، با بررسی تطبیقی دو دوره زمانی و مهمتر از آن؛ روش مدیریت پیامدهای از دست دادن سوریه، آشکار و به آزمون گذاشته خواهد شد. نتیجه این بررسی اگر ناظر بر شباهت میان دو وضعیت باشد، به این معنا است که به درس ها و تجربیات جنگ با عراق توجه نشده است و اگر متفاوت باشد، این پرسش وجود دارد که علت این غافلگیری استراتژیک چه بود؟

ضربه به حماس و حزب الله بعنوان بازوان قدرت منطقه ای ایران و سقوط بشار اسد، بمعنای ضربه به موقعیت استراتژیک و کاهش قدرت بازدارندگی ج.ا.ایران می باشد که حاصل سرمایه گذاری تدریجی در زمان طولانی، با استفاده از تجربه جنگ با عراق بود. بنابراین نقد و بررسی پیدایش این وضعیت و پیامدهای آن برای آینده، این موضوع را روشن خواهد کرد که؛

جنگ و موقعیت های استراتژیک را باید در پیوستگی استفاده از قدرت نظامی، در چهارچوب اهداف سیاسی، با تأکید بر عنصر زمان تفسیر کرد.

منطق نقد و بررسی رویارویی های اخیر با رجوع به تجربه جنگ با عراق، بیش از آنکه مطالعه امر تاریخی باشد، برای شکل دهی آینده است. زیرا مطالعه تحولات یادشده، زمینه آشکارشدگی قدرت-آسیب‎ها را در یک رویارویی استراتژیک که ریشه در گذشته دارد، اما آینده را شکل خواهد داد، فراهم می سازد.

در یادداشت های پیشین همواره تأکید داشتم باید از تجربه جنگ با عراق برای تحلیل و پیش بینی جنگ آینده استفاده کرد. زیرا از این طریق، کارکرد تاریخی جنگ با عراق به «نتیجه راهبردی» تبدیل و نقطه اتصال تجربه گذشته با آینده خواهد شد. قرار گرفتن ج.ا.ایران در مسیر درگیری با اسرائیل پس از 7 اکتبر 1402 با عملیات وعده صادق 1 و 2 در واقع مواجهه با صورتی از جنگ جدید بود که تحقق یافت و چشم انداز نهایی آن هنوز روشن نیست.

هم اکنون درگیر این پرسش هستم که؛ چگونه می‎توان از تجربه جنگ با عراق برای فهم و تحلیل مشخصه‎های جنگ جدید و پیش‎بینی گسترش آن در آینده، استفاده کرد؟ متقابلاً چگونه می توان با نظر به درگیری های اخیر، تجربه جنگ با عراق را مورد بازبینی قرار داد؟ ...