چرا دو تجربه متفاوت است؟ بر اساس این قاعده که هر تجربه‎ای منحصر به شرایط خاص است، می‎توان مشخصه های تفاوت را به دست آورد.

1) تجربه جنگ با عراق، پس از یک انقلاب مردمی و دفاع مردم در برابر حمله عراق بود و منشاء تحولات دهه اول انقلاب شد و لذا تاب‎آوری هشت سال جنگ و مشارکت داوطلبانه، موجب توسعه سازمان رزم سپاه و تبدیل نیروی امنیتی به یک نیروی دفاعی- تهاجمی شد. به همین دلیل جنگ طولانی بر شکل‎گیری فرهنگ دفاعی جامعه ایران و ساختارهای جدید تأثیر گذاشت. چنانکه نحوه پایان جنگ با حملات عراق و پذیرش قطعنامه 598، به جای سقوط صدام، منشاء تحولات دهه دوم انقلاب شد ...

درونمایه پرسش از نسبت زمان با تحقق رخدادها در زمان و مکان، براساس این فرض بنا شده است که طبق نظر کانت، تحقق عینی وقایع، مشروط به «زمان و مکان» است. همچنین در باره روایت از وقایع و رخدادهای تاریخی، تصریح می شود، ساختار تاریخنگاری و روایت بر منطق «زمان-واقعه» استوار است. با این مقدمه پرسش اساسی این است که؛ وقوع، تداوم و پایان جنگ در هشت سال جنگ، آیا به این معنا است که، زمان محدود کننده ظرفیت آغاز و پایان جنگ بود یا ظرفیت های جنگ دامنه و محدوده زمان را تعیین کرد؟ پرسش یادشده چنانکه اشاره شد، با فرض پیوستگی زمان با وقایع و تأثیر ظرفیت وقایع در ظهور، تداوم و پایان رخدادها می باشد که بیش از آنکه تاریخی باشد خاستگاه فلسفی دارد. در واقع مسئله ای که محل تامل و بحث قرار دارد، تاثیر «ظرفیت جنگ» بر تعیین محدودیت زمان و یا «ظرفیت زمان» بعنوان محدود کننده ظرفیت جنگ، می باشد. ...

نظام ادراکی- تجربی جامعه ایران از علت و چگونگی وقوع جنگ، در اولویت نخست تابع تجربه جنگ با عراق و شکل‎گیری این تصوّر است که جنگ بر اساس هدف و برنامه قبلی و بصورت ناگهانی واقع می‎شود. در حالیکه واقعیت‎های تاریخی و راهبردی از حمله عراق به ایران، برخلاف این تصور رایج است. بعدها با حمله امریکا به افغانستان و عراق، نه تنها این ذهنیت تغییر نکرد، بلکه بیش از گذشته تقویت شد.

برداشت اولیه از علت و چگونگی وقوع جنگ، با انتشار اسناد و شکل‎گیری نظریه‎های جدید، در حال تغییر است. به این شکل که تلاش سیاسی و «امکان مذاکره» و استفاده از «قدرت بازدارندگی»، بعنوان دو عامل اساسی، نقش مهمی در مدیریت بحران و جلوگیری از تبدیل بحران به جنگ دارد ...

چنانکه در یادداشت‎های پیشین مورد تاکید قرار گرفت، تجاوز عراق به سرزمین ایران موجب شکل گیری رویکرد دفاعی به جنگ ایران و عراق شد، در حالیکه آنچه میان ایران و عراق به مدت هشت سال ادامه داشت، جنگ بود. هم اکنون مفهوم جنگ دفاعی برای ترسیم موقعیت و عملکرد دفاعی جامعه ایران در برابر تجاوز ارتش عراق مورد استفاده قرار می گیرد. چنانکه از خاطره گویی و توصیف رخداد، در مقایسه با سایر روش ها، بیشتر استفاده می شود و حداقل از نظر معرفت شناختی، دو نتیجه اساسی داشته است:

...

موضوع و مسئله جنگ، همانند بسیاری از موضوعات، مانند موسیقی، فیزیک و طب و ...، تاریخ دارد. به این معنا که با بررسی چرایی و چگونگی پیدایش، می‎توان فرایند تاریخی و تحولات آن را ترسیم کرد. با این توضیح، مطالعات مفهومی-تاریخی را باید با فرض تفکیک میان ماهیت جنگ و تاریخمندی آن انجام داد. به این معنا که مسئله جنگ را از دو طریق می توان مورد شناسایی قرار داد: نخست مفهوم و ماهیت جنگ و دیگری، تاریخ جنگ. هر چند تاریخ هر جنگی با ماهیت آن نسبت دارد و به تناسب تغییر در اهداف، ابزار و تاکتیک ها، تاریخ جنگ تغییر خواهد کرد. بعنوان مثال ماهیت و تاریخ جنگ ویتنام برای امریکا و ویتنامی ها همانند جنگ ایران و عراق نیست. بهمین دلیل تاریخنگاری و بررسیهای استراتژیک از تجربه این جنگ، متفاوت خواهد بود. زیرا تغییر در ماهیت جنگ موجب تغییر در نحوه تحقق در زمان و مکان و در نتیجه تاریخ آن می شود ...

پرسش از اهمیت زمان برای تصمیم گیری در بزنگاه های تاریخی، هر چند یک اصل و قاعده کلی است، ولی درک آن تا اندازه ای براساس تجربه و آزمون و خطا فراگیری می شود. نظر به اهمیت این موضوع در ارزیابی‎های تاریخی و راهبردی برای آینده، در این یادداشت به دو مورد از تجربیات تاریخی اشاره خواهد شد:

1- تصرف سفارت امریکا با هدف نگرانی از پیامدهای سفر شاه به امریکا و تکرار تجربه کودتای 28 مرداد 1332 و پیامدهای آن، با آشکارسازی تمایز تفکر و رفتار انقلابی نیروهای پیروان خط امام با تفکر لیبرالیستی و مارکسیستی، کارکردهای متفاوتی داشت که از نظر تاریخی هنوز جریان دارد. ...