با گذشت چهار دهه از وقوع جنگ در شهریور 1359، تداوم تهدیدات و خطر تکرار جنگ، این پرسش ایجاد شده است که؛ چگونه می‌توان با استفاده از تجربه وقوع جنگ در گذشته، برای جلوگیری از تکرار جنگ در آینده جلوگیری کرد؟ چنانکه قابل مشاهده است، منطق حاکم بر این پرسش، نگرانی از وقوع جنگ و جلوگیری از تکرار آن در آینده، با استفاده از تجربه جنگ گذشته می باشد. پاسخ به پرسش یادشده با ملاحظاتی همراه است که در ادامه به آن اشاره خواهم کرد. ...

پرسش از «مطالعه تاریخ جنگ یا فهم از مسئله جنگ»، که برای عنوان این جستار انتخاب شده، با فرض تفاوت میان «موضوع و مسئله» یک واقعه تاریخی با «تاریخ» آن صورت گرفته است. به این معنا که هر موضوع و مسئله ای تاریخ دارد، چنانکه هر تاریخی برای توصیف و تحلیل یک موضوع و مسئله نوشته می‌شود. وجه تفاوت در بررسی‌ها و آثار تاریخی، موضوع و مسئله است. بنابراین میان موضوع و تاریخ آن، در عین حالیکه نوعی پیوستگی وجود دارد، ولی به اعتبار روش شناختی باید جداسازی شود. ...

گزارشی را درباره نقش سرهنگ بهزاد معزّی، خلبان هواپیمای شاه و خانواده‌اش برای سفر به مصر و مراکش در 26 دی‌ماه 1357 و بعدها برای فرار بنی صدر و رجوی، از ایران به فرانسه، خواندم که بهانه نگارش این جستار شد. گزارش یاد شده که در سایت آفتاب نیوز در تاریخ 7 بهمن 1402 منتشر شده، به آشنایی سرهنگ معزّی با اغلب آثار مرحوم دکتر شریعتی اشاره دارد و این احتمال را تقویت می‌کند که مطالعه آثار یادشده، در جذب وی به سازمان مجاهدین خلق تأثیر داشته است. ...

اشاره:

در یادداشت پیشین علت بی‌توجهی به مناسبت های تاریخی برای یادآوری رخدادهای تاریخی را بعنوان یک مسئله طرح کردم. در این جستار با وجود تأخیر و فاصله با آنچه پیش از این نوشتم، می­ خواهم به وجه دیگری از این مسئله، با استدلال درباره پیدایش «پدیده تاریخی شدن»، اشاره کنم. ...

پرسش از «نقش تاریخ شفاهی فرماندهان در تاریخ‌نگاری جنگ ایران و عراق» که برای عنوان این جستار انتخاب شده، ناظر بر این فرض اساسی است که تاریخ شفاهی با تاریخ‌نگاری جنگ نسبت دارد. مهمتر آنکه تاریخ شفاهی به اعتبار استفاده از روش شفاهی در گفتگو با فرماندهان و مسئولین جنگ، به «گونه‌ای جدید» و رو به گسترش برای تاریخ‌نگاری تبدیل شده است. در عین حال تاریخ شفاهی در روش جدید، بمثابه تولید داده‌های تاریخی برای تاریخ‌نگاری مستند و تکمیل فرایند تاریخ‌نگاری آن نیست، چنانکه استفاده از داده های تاریخی شفاهی در آثار مکتوب چندان مورد توجه و استفاده قرار نگرفته است. ...

پس از رجعت شهدای دسته ‌بسته غوّاص، نظریه‌ای درباره انجام عملیات کربلای 4 شکل گرفت، مبنی بر اینکه، عملیات پس از اطلاع از لورفتن آن صورت گرفته است. در حالیکه پیش از این چنین نظری درباره عملیات کربلای چهار وجود نداشت و اگر هم وجود داشت، بعنوان یک نظریه رایج طرح نشده بود. برای طرح این نظریه، مجموعه‌ای از داده‌ها، به نقل از آثار و گفته‌های شاهدان در سطح رزمندگان، فرماندهان گردان و یا فرماندهان عالی، همچنین گزارشگران و پژوهشگران، مورد استناد قرار می گیرد. نمونه اخیر آن، متن جناب آقای امیر سیّدین با عنوان «کربلای ابوالخضیب» در روزنامه شرق در تاریخ 11 دی ماه 1402 است که از همین مشخصه ها برخوردار است. ...