سال ۱۴۰۲ همانند سال های گذشته که تجربه کردیم رو به پایان است. امید به ادامه زندگی و آغاز جدید، مهمترین دلیل پرسش از گذشته است. به این معنا که «چه کردیم؟» این توضیح نشان می دهد همان گونه که گذشته را با نظر و امید به آینده مورد توجه قرار می دهیم، مطالعات تاریخی نیز تابع همین ملاحظه است. ...

اگر فهم به معنای نظم دادن به تصوّرات مختلف است که در مواجهات تجربی شکل می‌گیرد، مواجهه با جنگ چه تأثیری در شکل گیری و تغییر در مفهوم و قواعد جنگ داشته است؟ به این پرسش به دو روش تاریخی و غیرتاریخی می توان پاسخ داد. در این جستار به روش تاریخی پاسخ داده شده است. ...

رجوع جامعه به وقایع تاریخ‌ساز مانند تجربه جنگ با عراق که بصورت مناسبتی و یا به شکل دیگری صورت می‌گیرد، فارغ از عواملی که بیشتر تابع شرایط و تا اندازه ای ظرفیت‌های وقایع تاریخی می‌باشد، با یک تناقض اساسی همراه است، به این معنا که؛ بدون پیش‌فرض‌های مفهومی، فهم از وقایع تاریخی حاصل نخواهد شد و از طرفی پیش‌فرض‌های مفهومی در عمل موجب تداوم و تحکیم فهم پیشین و مانع از فهم از تغییرات خواهد شد. به همین دلیل بازبینی مفاهیم و روایت ها با دشواری همراه می شود.

به نظرم اگر تغییر در شرایط و ایجاد مسایل و نیازهای جدید را یکی از مهمترین دلایل رجوع تاریخی فرض بگیریم، پیش شرط و دلیل برای فهم جدید از تاریخ، در پاسخ به نیازهای جدید خواهد بود. به همین دلیل بر اثر تحولات و شرایط جدید، پیش‌فرض‌های پیشین تغییر کرده و تناقض یادشده برطرف می شود. بنابراین منطق ناظر بر رجوع تاریخی به وقایع تاریخ ساز و بازبینی مفاهیم و روایت ها، با برداشت جدید از تاریخ صورت خواهد گرفت و با نتایج مناسبی همراه خواهد شد.

پیش از این تصوّر می‌کردم در مراحل کلی جنگ، شامل وقوع، ادامه و پایان، وقوع جنگ در مقایسه با ادامه و پایان دادن به جنگ از اهمیت بیشتری برخوردار است. زیرا تا جنگی آغاز نشود، ادامه و پایان دادن به آن موضوعیت ندارد. با مطالعه مفاهیم نظری و تجربه سایر جنگ‌ها در منابع تاریخی شامل حمله امریکا به افغانستان و عراق، جنگ روسیه و اکراین و جنگ غزه، همچنین ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر، به این نتیجه رسیدم که «پایان دادن به جنگ» مهمتر از آغاز و ادامه جنگ است. در ادامه، به چهارچوب مراحل کلی جنگ و تجربه آن در جنگ با عراق اشاره خواهم کرد که شامل سه موضوع و مرحله اساسی به شرح زیر است: ...

با گذشت چهار دهه از وقوع جنگ در شهریور 1359، تداوم تهدیدات و خطر تکرار جنگ، این پرسش ایجاد شده است که؛ چگونه می‌توان با استفاده از تجربه وقوع جنگ در گذشته، برای جلوگیری از تکرار جنگ در آینده جلوگیری کرد؟ چنانکه قابل مشاهده است، منطق حاکم بر این پرسش، نگرانی از وقوع جنگ و جلوگیری از تکرار آن در آینده، با استفاده از تجربه جنگ گذشته می باشد. پاسخ به پرسش یادشده با ملاحظاتی همراه است که در ادامه به آن اشاره خواهم کرد. ...

پرسش از «مطالعه تاریخ جنگ یا فهم از مسئله جنگ»، که برای عنوان این جستار انتخاب شده، با فرض تفاوت میان «موضوع و مسئله» یک واقعه تاریخی با «تاریخ» آن صورت گرفته است. به این معنا که هر موضوع و مسئله ای تاریخ دارد، چنانکه هر تاریخی برای توصیف و تحلیل یک موضوع و مسئله نوشته می‌شود. وجه تفاوت در بررسی‌ها و آثار تاریخی، موضوع و مسئله است. بنابراین میان موضوع و تاریخ آن، در عین حالیکه نوعی پیوستگی وجود دارد، ولی به اعتبار روش شناختی باید جداسازی شود. ...