بحث درباره «همکاری میان رشته ای با مسایل اکنون» در روزنامه اعتماد در تاریخ 11 آبان 1400، با گفتاری از هاشم آقاجری، محمد رضایی و حسین مصباحیان، به چاپ رسیده است. مباحث مهمی در این گفتار طرح شده است که به نظرم توصیه دکتر حسین مصباحیان بعنوان استاد فلسفه، مبنی بر اینکه مورّخان باید «چیستی موضوع و روش تاریخ را تدقیق کنند»، بسیار اهمیت دارد. ایشان این توضیح را در پاسخ به پرسشی طرح کرده است که خطاب به ایشان می‌گوید: شما چه تعریفی از تاریخ دارید که صرفاً وظیفه مورّخ را گزارشی از گذشته می دانید؟  ...

    ابهام  و پرسش در مورد رخدادها و مسایل جنگ ایران و عراق که از زمان جنگ و پس از آن به صورت تدریجی شکل گرفته، موجب این تصوّر شده است که؛  ناگفته‌هایی از جنگ وجود دارد که اگر گفته شود، بسیاری از ابهامات را روشن و به پرسش ها پاسخ خواهد داد. با نظر به پیش فرض یادشده، این پرسش وجود دارد که؛ آیا در حوزه جنگ ایران و عراق ناگفته هایی وجود دارد که بیان آن موجب تغییر در نگرش موجود به رخدادها و مسایل جنگ خواهد شد؟  ...

 با گذشت سالها از زمان تجاوز عراق به ایران، همواره در سالگرد این واقعه تاریخی و سرنوشت ساز، همچنین در مناسبت‌های مربوط به آن، دو موضوع بیش از سایر موضوعات طرح می‌شود: نخست علل آغاز جنگ و دیگری، واکنش ایران به جنگ و شکل‌گیری دفاع که به عنوان نتیجه و یا دستاوردهای مقابله با تجاوز عراق، طرح می شود. دو موضوع یادشده بسیار مهم است. زیرا علاوه بر اینکه امکان فهم از واقعیات تاریخی- راهبردی را فراهم می‌کند، برای استفاده از تجربه جنگ در شرایط مشابه کاربرد دارد. در عین حال در مباحثی که طرح می شود، علت آغاز جنگ، بیش از مسئله دفاع و شکل گیری آن مورد توجه قرار دارد. این موضوع از نظر تقدم حمله بر دفاع، قابل توجیه است، به این اعتبار که اگر جنگ آغاز نمی‌شد، مفهوم و عملِ دفاع شکل نمی گرفت و با همین منطق، می‌توان به ضرورت‌های آمادگی بازدارندگی و دفاعی در آینده هم نظر کرد. اما به دلیل اهمیت موضوع دفاع در جنگ و در استقرار سامان قدرت سیاسی، نظامی و امنیتی در ایران، همچنین تأمین ثبات سیاسی در کشور، مسئله دفاع باید بیش از آن چه طرح شده، مورد توجه قرار بگیرد ...

 با درگذشت دکتر ابوالحسن بنی صدر، اولین رئیس جمهور ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به جای بررسی نقش تاریخی وی در تحولات سیاسی- اجتماعی و امنیتی، عملکرد بنی صدر بعنوان رئیس جمهور و فرمانده کل قوا، تنها در چارچوب مفهوم «خیانت» مورد توجه قرار گرفته است. با نظر به درگذشت وی در فرانسه و چگونگی بازتاب و مفهوم بندی مرگ وی در مطبوعات ایران، این پرسش ایجاد شده است که؛ کدام مسئله در پیدایش این برداشت تاثیر گذاشته است؟ آیا مسئولیت بنی صدر در مقطع زمانی وقوع جنگ و اشغال سرزمین ایران و ناکامی در آزادسازی آن، موجب این نگرش شده است یا همسویی وی با گروه‌های سیاسی ازجمله مجاهدین خلق و فرار از کشور؟  ....

اشاره:

   معرفی و نقد کتاب «آغاز تا پایان» نوشته جناب دکتر علی سرزعیم، به نقل از کانال تلگرامی ایشان در سایت خبری الف بازنشر شده است. چاپ اول این کتاب در سال 1376 صورت گرفت و هم اکنون با 20 مرتبه تجدید چاپ که آخرین آن در سال 1397 بوده است، همچنان مورد توجه مخاطبین قرار دارد که در گزارش حاضر بخشی از دلایل آن نوشته شده است. جناب بهاء الدین شیخ الاسلامی نظارت علمی این کتاب را بر عهده داشتند که در این گزارش اشتباهاً بعنوان یکی از نویسندگان کتاب از ایشان نام برده شده است.

کتاب آغاز تا پایان را پس از نگارش مجموعه پنج جلدی سیری در جنگ نوشتم که از نظر رویکرد و روش، با آنچه قبل و بعد از آن نوشتم، تفاوت دارد. در واقع متن کتاب مستند به نتایج پژوهش و انتشار مجموعه سیری در جنگ نوشته شد. در فصول مختلف این کتاب، در پایان هر فصل یک پرسش مطرح و در فصل بعد به آن پاسخ داده شده است. به نظرم هم اکنون عناوین برخی فصول کتاب نیاز به بازبینی دارد که هنوز فرصت انجام آن فراهم نشده است. بعنوان مثال عنوان «تثبیت توازن به سود ایران» برای فصل هشتم، عنوان مناسبی برای تبیین تحولات جنگ در سال 66 نبود، چنانکه حملات عراق در سال 1367 این موضوع را آشکار کرد.

 مطالعه تجربه جنگ ایران و عراق، به دلیل پرسش‌های مناقشه آمیز درباره گذشته، همراه با ادامه تهدیدات و ضرورت استفاده از تجربه گذشته برای پاسخ به نیازهای آینده، در برابر صورتی از دوگانگی قرار گرفته است. زیرا تجربه تاریخی جنگ، به اعتبار وقوع در زمان گذشته، از نظر تاریخی محل بحث و نقد قرار دارد. در حالیکه تجربه جنگ، به اعتبار موضوع و امکان پذیری تکرار آن، برای تحکیم قدرت دفاعی و بازدارنده، به زمان آینده تعلق دارد. ملاحظه یادشده موجب این پرسش شده است که؛ مسئله جامعه ما در مواجهه با تجربه جنگ با عراق، گذشته است یا آینده؟ بررسی پرسش یادشده از این جهت اهمیت دارد که علاوه بر روشن کردن وضعیت کنونی، نقد وارد بر آن و روش برون رفت را آشکار می‌کند ...