رخدادهای بزرگ و تأثیرگذار جنگ، بر اثر تحولات و کنش‌های عمیق و گسترده انسانی- اجتماعی، همراه با نتایج راهبردی و ساختاری، منجر به شکل‌گیری «روایت‌های بنیانگذار» و پایدار شده است. چنانکه در باور عمومی جامعه، این‎ تحولات تاریخی و هویت‌ساز، بعنوان تمایز آینده با گذشته، مورد شناسایی و پذیرش قرار گرفته است. در این فرایند رویدادهای تحقق‎یافته در زمان و مکان، از سوی راویان و مورّخین «تاریخ‌گذاری» شده و از این طریق، تحولات تاریخی به وسیله «تقویم تاریخی» از زمانمندی برخوردار شده و امکان شناسایی رخدادهای تاریخی را برای برگزاری یادمان‌ها فراهم کرده است. بعنوان مثال روند رویارویی‌ها میان ایران و عراق که پس از پیروزی انقلاب آغاز شد، پس از 20ماه سرانجام منجر به تصمیم‌گیری عراق برای استفاده از قدرت نظامی در برابر ایران و در نتیجه حمله نظامی و جنگ شد. این تحوّل نظامی و راهبردی در مناسبات ایران و عراق، از سوی ایران در 31 شهریور 1359 تاریخ‌گذاری شده، در حالیکه عراقی‌ها بر تاریخ چهارم سپتامبر(14 شهریور) تأکید می‌کنند. هم‌اکنون واقعه تاریخی جنگ با زمان تقویمی 31 شهریور مورد شناسایی قرار می‌گیرد. ...

ارتش و سپاه درباره نقش و عملکرد خود در جنگ گزارش هایی را منتشر کرده اند که در گفتار و نوشتار فرماندهان و پژوهشگران قابل مشاهده است. در بخش اول نظریه ارتش درباره «نقش و عملکرد ارتش در جنگ» بیان شد و در این بخش به نظریه سپاه در این باره اشاره خواهد شد.

ب) مفاهیم اساسی در نظریه سپاه

در آثار سپاه، شامل تحقیقات انجام شده و گفتار و نوشتار فرماندهان جنگ، عملکرد ارتش در جنگ در چارچوب چند مفهوم و مسئله اساسی نقد و بررسی شده است: ...

ارتش و سپاه درباره نقش و عملکرد خود در جنگ گزارش هایی را منتشر کرده اند که در گفتار و نوشتار فرماندهان و پژوهشگران قابل مشاهده است. در این متن ابتدا نظریه ارتش درباره «نقش و عملکرد ارتش در جنگ» و سپس به نظریه سپاه در این باره اشاره خواهد شد.

الف) مفاهیم اساسی در نظریه ارتش

در آثار ارتش، شامل تحقیقات انجام شده و گفتار و نوشتار فرماندهان جنگ، عملکرد ارتش در جنگ در چارچوب چند مفهوم و مسئله اساسی توضیح داده شده است:

1) ارتش در انقلاب، از طریق اعلام بی طرفی به جای رویاروئی با مردم، به پیروزی انقلاب کمک کرد. به دلیل سردادنِ شعار انحلال ارتش از سوی گروه های مختلف و تصفیه سران آن ، نیروهای ارتش درباره آینده خود نگران و دچار «بحران هویت» شدند. اعتماد و حمایت امام از ارتش و دستور برای رژه سراسری در کشور، همچنین واگذاری ماموریت مقابله با ضدانقلاب در کردستان، مهمترین سرمایه های ارتش و دلیل حفظ آن بود.

جستار حاضر را به بهانه برقراری آتش بس در تاریخ 29 مردادماه 1367، با این فرض نوشته ام که؛ «جنگ» به اعتبار «ماهیت و مشخصه‌های» آن، با استفاده از قدرت نظامی، از طریق تهدید موجودیت و یا تأمین الزامات توسعه نفوذ و قدرت منطقه ای، یک امر استراتژیک و تکرارپذیر در حال و آینده است که با اهداف و منافع اساسی در سطح ملی، نسبت دارد. منطق وقوع جنگ هر چند تابع برخورداری از قدرت نظامی، با هدف تأمین اهداف سیاسی است، ولی شکل‌گیری اراده جنگ از مسیر ادراک از موقعیت و اشتباه در محاسبه از قدرت خود و مبالغه درباره آسیب پذیری دشمن، عبور می کند. ...

بخش سوم و پایانی گفت و گو با سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی پیرامون مختصات پژوهش و آسیب شناسی تاریخ نگاری درباره قطعنامه 598 و پایان جنگ را در ادامه مطاله بفرمایید:

در سال‌های اخیر، سپاه و ارتش و پژوهشگران با استناد به همین اسناد شروع به پژوهش کردند. شما به عنوان کارشناس و پروهشگر این حوزه بفرمایید چه جریان‌هایی و با چه رویکردهایی به آن مقطع تاریخی پرداخته‌اند و به نظرتان ایراد اساسی آ‌ن‌ها چیست؟

از نظر تولید منابع در سایت‌ها که جست‌وجو کردم، ۱۰۰ کتاب در زمینه‌ی قطعنامه‌ی ۵۹۸ موجود است و حدود ۸ کتاب به صورت تخصصی در مورد قطعنامه بحث کرده که من برخی از آن‌ها را خواندم. چون این موضوع مهم بود با خانم محمدی، که مسئول کتابخانه‌ی تخصصی جنگ در حوزه‌ی هنری است، تماس گرفتم و گفتم ارزیابی شما از ادبیات پژوهشی در موضوع پذیرش قطعنامه‌ی ۵۹۸ چیست؟ ایشان گفتند ۱۲۰ عنوان کتاب در مورد قطعنامه وجود دارد حتی کتاب‌هایی هم که اشاره‌ای کوتاه در مورد قطعنامه دارد، جزء این کتاب‌ها ثبت شدند. ...

با توجه به چهارچوب مفهومی و روشی که عرض کردم، سؤال از اینکه علت پذیرش قطعنامه چه بود، اساساً سؤال اشتباهی است. نه اینکه علت پذیرش قطعنامه نیاز به سؤال ندارد. نه، منظور این نیست. اگر موضوع تاریخ‌نگاری جنگ، مسئله‌ی جنگ باشد و جنگ به عنوان یک امر استراتژیک با حفظ موجودیت و توسعه‌ی قدرت با استفاده از ابزار نظامی نسبت دارد، در واقع سؤال این نیست که چرا قطعنامه را پذیرفتیم؟ سؤال استراتژیک در واقع این است که چرا ما نتوانستیم با پیروزی نظامی بر عراق جنگ را پایان دهیم؟ به عنوان مثال وقتی امریکایی‌ها به عراق حمله کردند، با یک پیرزوی نظامی بغداد را تصرف کردند، مراکز ثقل استراتژیک عراق را بمباران کردند، زیرساخت‌های عراق را از بین بردند، دنبال صدام گشتند و وی را یافته و محاکمه کردند. بنابراین امریکایی‌ها در این مرحله، یعنی مرحله‌ی اول برای پیروزی نظامی بر عراق، با پیروزی نظامی موفق عمل کردند. اما اینکه تأسیس نظام سیاسی در عراق توسط امریکایی‌ها با شکست مواجه شد، می‌شود امر دوم. اما در مرحله‌ی اول یعنی پیروزی نظامی بر عراق موفق ظاهر شدند ...