ارتش و سپاه درباره نقش و عملکرد خود در جنگ گزارش هایی را منتشر کرده اند که در گفتار و نوشتار فرماندهان و پژوهشگران قابل مشاهده است. در این متن ابتدا نظریه ارتش درباره «نقش و عملکرد ارتش در جنگ» و سپس به نظریه سپاه در این باره اشاره خواهد شد.

الف) مفاهیم اساسی در نظریه ارتش

در آثار ارتش، شامل تحقیقات انجام شده و گفتار و نوشتار فرماندهان جنگ، عملکرد ارتش در جنگ در چارچوب چند مفهوم و مسئله اساسی توضیح داده شده است:

1) ارتش در انقلاب، از طریق اعلام بی طرفی به جای رویاروئی با مردم، به پیروزی انقلاب کمک کرد. به دلیل سردادنِ شعار انحلال ارتش از سوی گروه های مختلف و تصفیه سران آن ، نیروهای ارتش درباره آینده خود نگران و دچار «بحران هویت» شدند. اعتماد و حمایت امام از ارتش و دستور برای رژه سراسری در کشور، همچنین واگذاری ماموریت مقابله با ضدانقلاب در کردستان، مهمترین سرمایه های ارتش و دلیل حفظ آن بود.

جستار حاضر را به بهانه برقراری آتش بس در تاریخ 29 مردادماه 1367، با این فرض نوشته ام که؛ «جنگ» به اعتبار «ماهیت و مشخصه‌های» آن، با استفاده از قدرت نظامی، از طریق تهدید موجودیت و یا تأمین الزامات توسعه نفوذ و قدرت منطقه ای، یک امر استراتژیک و تکرارپذیر در حال و آینده است که با اهداف و منافع اساسی در سطح ملی، نسبت دارد. منطق وقوع جنگ هر چند تابع برخورداری از قدرت نظامی، با هدف تأمین اهداف سیاسی است، ولی شکل‌گیری اراده جنگ از مسیر ادراک از موقعیت و اشتباه در محاسبه از قدرت خود و مبالغه درباره آسیب پذیری دشمن، عبور می کند. ...

بخش سوم و پایانی گفت و گو با سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی پیرامون مختصات پژوهش و آسیب شناسی تاریخ نگاری درباره قطعنامه 598 و پایان جنگ را در ادامه مطاله بفرمایید:

در سال‌های اخیر، سپاه و ارتش و پژوهشگران با استناد به همین اسناد شروع به پژوهش کردند. شما به عنوان کارشناس و پروهشگر این حوزه بفرمایید چه جریان‌هایی و با چه رویکردهایی به آن مقطع تاریخی پرداخته‌اند و به نظرتان ایراد اساسی آ‌ن‌ها چیست؟

از نظر تولید منابع در سایت‌ها که جست‌وجو کردم، ۱۰۰ کتاب در زمینه‌ی قطعنامه‌ی ۵۹۸ موجود است و حدود ۸ کتاب به صورت تخصصی در مورد قطعنامه بحث کرده که من برخی از آن‌ها را خواندم. چون این موضوع مهم بود با خانم محمدی، که مسئول کتابخانه‌ی تخصصی جنگ در حوزه‌ی هنری است، تماس گرفتم و گفتم ارزیابی شما از ادبیات پژوهشی در موضوع پذیرش قطعنامه‌ی ۵۹۸ چیست؟ ایشان گفتند ۱۲۰ عنوان کتاب در مورد قطعنامه وجود دارد حتی کتاب‌هایی هم که اشاره‌ای کوتاه در مورد قطعنامه دارد، جزء این کتاب‌ها ثبت شدند. ...

با توجه به چهارچوب مفهومی و روشی که عرض کردم، سؤال از اینکه علت پذیرش قطعنامه چه بود، اساساً سؤال اشتباهی است. نه اینکه علت پذیرش قطعنامه نیاز به سؤال ندارد. نه، منظور این نیست. اگر موضوع تاریخ‌نگاری جنگ، مسئله‌ی جنگ باشد و جنگ به عنوان یک امر استراتژیک با حفظ موجودیت و توسعه‌ی قدرت با استفاده از ابزار نظامی نسبت دارد، در واقع سؤال این نیست که چرا قطعنامه را پذیرفتیم؟ سؤال استراتژیک در واقع این است که چرا ما نتوانستیم با پیروزی نظامی بر عراق جنگ را پایان دهیم؟ به عنوان مثال وقتی امریکایی‌ها به عراق حمله کردند، با یک پیرزوی نظامی بغداد را تصرف کردند، مراکز ثقل استراتژیک عراق را بمباران کردند، زیرساخت‌های عراق را از بین بردند، دنبال صدام گشتند و وی را یافته و محاکمه کردند. بنابراین امریکایی‌ها در این مرحله، یعنی مرحله‌ی اول برای پیروزی نظامی بر عراق، با پیروزی نظامی موفق عمل کردند. اما اینکه تأسیس نظام سیاسی در عراق توسط امریکایی‌ها با شکست مواجه شد، می‌شود امر دوم. اما در مرحله‌ی اول یعنی پیروزی نظامی بر عراق موفق ظاهر شدند ...

اشاره:

وقتی تهاجمات ارتش عراق در فروردین سال ۱۳۶۷ آغاز شد و مناطق تصرف‌شده در شش سال، در فاصله‌ی چهار ماه بازپس گرفته شد، این جهان ذهنی در هم ریخت و مردم غافلگیر شدند. آگاهی جمعی و جهان ذهنی برای بازسازی نیاز به زمان داشت. جامعه وقتی در برابر یک وضعیتی غافلگیر می‌شود، بخشی از ذهنیتش به این سو می‌رود که چرا این طور شد؟ بخشی می‌رود به سمت اینکه ما پیروزیم و بخشی هم می‌رود به سمت خیانت و توطئه‌های پیچیده. وقتی که مسئله‌ی جنگ به عنوان امر استراتژیک در جامعه ادراک نشده باشد، پناه می‌برند به مباحث پیچیده و استفاده از موضوع خیانت ...

در یادداشت‎های پیشین درباره «جابجایی در تاریخ» نوشتم؛ با تغییرات نسلی و در شرایط، زمینه جابجایی در نگرش به نقش و اهمیت رخدادهای تاریخی فراهم می‎شود. به این شکل که به موازات ظهور رخدادهای جدید تاریخی، زمینه های مقایسه با گذشته و «نقدِ تاریخی» نیز فراهم می شود. در این جستار می خواهم موضوع مورد بحث را با بررسی تأثیر و اهمیت تاریخی عملیات «وعده صادق»، دنبال کنم. منطق تصمیم‎گیری برای عملیات وعده صادق، بر پایه ارجاع به «حق پاسخگویی» ایران به حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق انجام شد و مورد پذیرش همگانی قرار گرفت. ...